Chokri Mahassine: eerst lolbroek, nu martelaar

Hoe emo-journalistiek en politiek theater na een fatale windhoos in elkaar dreigen te haken

Tranen met tuiten. Niet alleen bij de nabestaanden van de vier overleden jongeren, maar ook bij alle festivalgangers, en meteen daarna in heel Vlaanderen, ook bij wie nog nooit van Pukkelpop had gehoord. 14 bladzijden plakkerige emo-journalistiek in de weekendeditie van De Standaard, nog overtroffen door het Belang van Limburg met zestien pagina’s brood-en-spelen. Dit jaar geen moppen over tentensletjes maar wel grootscheeps gesnik en gesteun, waarbij toch één christelijke sekte het heeft over “de straf van god”. Maar de “organisatie treft geen blaam”, zo vindt het parket en zo blokletteren alle kranten.


De beeldvorming ondersteunt deze vroege vrijspraak, of is het omgekeerd? Woorden over “verbondenheid”, troost en “steun zoeken”, grote foto’s van meisjes en jongens die in elkaars armen vallen, artiesten die organisator Chokri Mahassine hun steun betuigden en zelfs ronduit knuffelden (“lieve Chokri”). Vooral deze laatste knuffelsessie stoort me. Uiteraard heeft de heer Mahassine die dodelijke windhoos (sorry, het KMI spreekt van “valwind”) niet besteld. Maar als organisator is en blijft hij het aanspreekpunt voor kritiek. Er was het ontbrekend rampenplan, de chaos en de falende interne communicatie (met GSM’s terwijl het netwerk plat lag, in plaats van een eigen draadloos systeem), en de dubbelzinnige communicatie na de ramp. In alle media klonk het eenstemmig dat de organisatie geen schuld trof, en dat ons niet anders restte dan collectieve verslagenheid. De analyse verdronk zo bij voorbaat in de emotionaliteit.

Op de webstek van de NOS klonk het heel anders. Daar gewagen Nederlandse festivalgangers van een “typisch Belgische” chaos. Helemaal zijdelings konden we ook vernemen (maar dat waren dissonanten in het rouwkoor) dat er flink wat gejat werd in de Pukkelpop-verwarring: massapsychologie is een boeiend vak.Gezien ik er niet bij was, moet ik dus afgaan op getuigenissen. En, sorry, kritische geluiden van nuchtere Hollanders klinken voor mij geloofwaardiger dan het oeverloze geschwärm van de door de media opgepepte “massale rouw”.

‘Het was een ongeorganiseerde puinhoop. Mensen liepen van hot naar her, bijna als kippen zonder kop. De communicatie vanuit de organisatie was slecht en ambulances reden af en aan. Het maakte er niet leuker op; luguber zelfs. Het waren bizarre uren tussen zes en twaalf.’

Ik vind dus dat Chokri iets te gemakkelijk wegkomt, met dank aan de Vlaamse media. We kennen de goedlachse Pukkelpop-organisator als BV, jeugdidool, én Vlaams parlementslid voor de S.PA. Tot hiertoe verliep die synergie vlekkeloos. Maar als er doden vallen, door welke oorzaak ook, mag er wat meer gedaan worden dan bekketrekken. Het kan niet zijn dat iemand die altijd positief in de mediabelangstelling komt dankzij een populair muziekfestival, en daar ook de persoonlijke politieke baten uit puurt, niét voor zijn verantwoordelijkheid gesteld wordt als het misloopt.

Op dat moment de martelaar uithangen is niet ernstig. Wie Chokri op het VRT-zondagavondjournaal (21/8) quasi-strompelend uit het kerkje van Kiewit heeft zien komen, ondersteund door een jonge vrouw (echtgenote? verloofde?), beseft dat we hier met wansmakelijke theatraliteit te maken hebben. Dit deed me denken aan kermiskreupelen met een verstopt tweede been om medelijden op te wekken. Ik wil er hier even aan herinneren dat C. Mahassine tot de invloedssfeer van Steve Stevaert behoort, waar ook creaturen als Noël Slangen de dienst uit maken. Ik weet niet of Slangen Chokri even gebriefd heeft, maar het komt wel uit zijn keuken: wie in het oog van de storm (letterlijk) dreigt te staan, moet zich klein maken en als slachtoffer opstellen.

Dat is het wat Mahassine deed: de kritiek bij voorbaat ontlopen door aan de kant van de slachtoffers te gaan staan. Maar in welke zin is hij een slachtoffer? Financieel doet het hem wellicht niets want hij is degelijk verzekerd. Het rampenfonds zal bijspringen en tickets worden niet terubetaald. De echte gedupeerden zijn de kleine kraamhouders op en rond de weide, die op het einde zelfs gratis hun waar uitdeelden zonder dat iemand hen dat zal vergoeden. Persoonlijk-emotionele schade dan? Chokri een gebroken man? Ik twijfel er sterk aan. In de persconferentie, de eerste uren na het gebeuren, scheen hij vooral luidop te piekeren over het feit of het feestje nu nog wel door kon gaan. Drie doden volstonden niet, vijf naderhand wel.

Macht, rouw en massahysterie

Zo komen we bij een gewaagde deconstructie: deze van de zogenaamde collectieve rouw, dé dominante ondertoon van heel de Pukkelpop-perceptie. Afgezien van het feit dat de plusminus 200 jonge verkeersdoden per jaar in België geen moment van collectieve bezinning, laat staan rouw, waard zijn, lijkt me het grootschalig rouwproces een leugen die de echte emotie platdrukt. Rouw kan nooit massaal zijn. Bij de begrafenis van Koning Boudewijn was de sfeer zo opgepept dat massa’s Belgen konden wenen zonder verdriet. Het is een effect, vergelijkbaar met dat van de smartlap. Echt verdriet is namelijk individueel of gedeeld binnen een kleine groep, een gezin, een hechte gemeenschap. Een massa kan niet rouwen, in de authentieke zin, omdat een massa geen emoties heeft. Althans geen existentiële emoties. Veeleer gaat het om door de media geïnduceerde golven van sentiment, die op het randje van de hysterie kunnen geraken. Uiteraard zijn pubers extra gevoelig voor deze impulsen.

We zien dat ook in het “Oslo-drama” (de stereotiepe achtervoegsels “drama” en “tragedie” spelen uiteraard zelf een rol in de uitlokking van het massasentiment). In de maand na Breiviks exploot creëerde de nationale rouw een sentimenteel-collectief flou zonder begin of einde. Verplichte tranen, overgemediatiseerde uitdrijvingsrituelen (zoals de overlevenden die de plaats van actie terug gingen bezoeken). Er hing bovendien een zweem van meta-politiek opportunisme over: de koning en de premier van Noorwegen legden via de massarouw een absolute maatschappelijke consensus (“cohesie”) op die puur fictief was, maar die ook niet in vraag kon gesteld worden. De “nationale rouw” was voor premier Jens Stoltenberg het alibi voor een 30-dagen durende mediadominantie: tel uit uw politieke winst. Wie deze observatie als cynisme afdoet, onderschat misschien het cynisme van de politieke ratio zelf, ook in Noorwegen.

De slagzin “Dit drama zal ons, Noren, sterker en, eendrachtiger maken”, lijkt onschuldig, maar eigenlijk gaat het om een opgelegde kuddegeest. Verstild fascisme als het ware, waarbij elk afwijkend geluid haast als obsceen wordt gebrandmerkt. De heksenjacht op de vermeende “medeplichtigen” van Breivik (iedereen dus die ooit een mail van de man heeft ontvangen) hoort bij deze psychose. De theatraliteit die van bovenuit en via de massamedia wordt geregisseerd, -ook al ziet het er allemaal zo “spontaan” uit,- troost nauwelijks de nabestaanden (integendeel, ze worden door de pers belaagd), maar verontschuldigt vooral het systeem. De massa weent en voelt zich “innig verbonden”. Kan de macht zich iets beters wensen?

Zo zijn we weer bij Chokri en zijn kruisgang in Kiewit. Met de onvermijdelijke Hilde Claes, Hasselts burgemeester, nog een lid van de Stevaertclan, én dochter van Willy Claes, steeds in zijn nabijheid, kan ik niet anders dan het hypertheater van Chokri duiden als een proeve van demagogie. Als rouw, in de Freudiaanse zin, een vorm van zelfagressie is, vermengd met latente schuldgevoelens, dan is de door deze politici uitgelokte massarouw een poging om menselijke weerbaarheid (waaruit dan kritische attitudes zouden kunnen ontstaan) af te dempen. We moeten wenen, veel wenen, zo geraken we onze frustraties kwijt op momenten van tegenslag. “Stille marsen”, brandende kaarsjes, praatgroepen, knuffelsessies en rouwregisters kunnen eveneens helpen. Ook het opzetten van een speciale webstek om alle emoties te kanaliseren en te recupereren, is dan een prima tactiek.

Chokri Mahassine is de man die door Stevaert is vooruitgestuurd om jong kiespubliek aan te trekken, in de context van een vrolijke, hippe popcultuur, met dat jaarlijks festival als uitsmijter. Meer moest hij eigenlijk niet doen: blijven glunderen. Ik vond het altijd al raar dat de man nooit eens uit die lachkramp geraakte. Zoals de humor een vorm van machtsvertoon kan zijn (de BV-cultuur van altijd dezelfde mediagenieke, goedlachse lolbroeken in allerhande kwis- en praatprogramma’s op TV), zo is de massale melancholie, de obligate rouw, evenzeer een politieke strategie om de kudde samen te houden. We spreken dan over “collectieve verwerking” en “samenhorigheid”. Ook Biza-minister Annemie Turtelboom liet zich wat dat betreft niet onbetuigd. Zij is ook de politica die nog niet zolang geleden een uitval deed tegen elke vorm van politiek radicalisme, waarmee dan speciaal het Vlaams-nationalisme werd bedoeld.

Als politici de verbondenheid prediken, is het opletten geblazen. In het weer kan men van toeval en noodlot spreken, in de politiek anderzijds is niets toevallig. En nu de Kleenex op is, mogen er misschien weer eens onaangename waarheden naar boven komen.

Johan Sanctorum