Opstand tegen corruptie in India

Corruptie is een weinig opwindend onderwerp. Ze heeft niet met diepe ideologische betwistingen te maken, veel variatie in tijd en ruimte kent ze niet, en ze gaat vooral de gewone mensen aan. In zeer veel landen is ze voor die mensen probleem nummer één, nijpender dan een economisch wanbeleid of de levensbeschouwelijke tegenstellingen. Rijke mensen ontsnappen er grotendeels aan, in corrupte landen krijgen zij juist veel gratis omdat men bij hen in het gevlij wil komen, maar armen moeten zelfs voor de gewoonste diensten nog eens extra betalen. Er leeft veel machteloze woede over het afpersende machtsmisbruik van kleine officiëlen, in Tunesië was zij zelfs de ontsteking van een revolte. De leider die een einde aan de corruptie belooft, kan dus zeker op grote bijval rekenen. Zelfs als hij daarbij een stuk democratie opoffert.





In India is het leven niet gemakkelijk. Zelfs bij toegenomen welvaart blijft het probleem van de corruptie, vooral in de vorm van afpersing door ambtenaren en anderen in een machtspositie, het maatschappelijk en economisch leven hinderen. Als je aan het loket gaat aanschuiven voor een officiële toelating om een verbouwing te doen of een eigen zaak te beginnen, volstaat het niet dat je aan de voorwaarden voldoet en de juiste documenten bij hebt; het juiste bedrag aan steekpenningen is onontbeerlijk. Vanuit de overheidssector heeft deze kanker de hele maatschappij aangevreten. Toen een vriend van me een boek had uitgebracht, belde een krantenredactie voor een afspraak. Hij verwachtte geïnterviewd te worden, maar amper was hij binnen of de hoofdredacteur vroeg hem: “Hoeveel bent u bereid te betalen opdat we uw boek een gunstige bespreking geven?”

Begin dit jaar begon een geestelijke leider, Baba Ramdev, een massacampagne om de overheid zover te krijgen, de corruptie daadwerkelijk te bestraffen en alle zwarte banktegoeden terug te halen. Ramdev (°1965, spreek uit “Raamdeev”) is nationaal bekend als yoga-goeroe die op bijeenkomsten in open lucht aan duizenden mensen tegelijk ademoefeningen en andere yogapraktijken aanleert. Yogi’s moeten een aantal leefregels in acht nemen, waaronder niet liegen en niet stelen, en het leek hem dat ook de politiek dringend aan zo’n morele reinigingskuur toe was.

Corruptie is een oud zeer, maar onder de huidige regering van de Congrespartij zijn toch weer nieuwe records geslagen, waarvan de pers er het afgelopen jaar een aantal aan de grote klok wist te hangen. Naast de Zwitserse bankrekeningen van politici kwamen ook enkele zaken aan het licht van topjournalisten die voor goed geld hun verhaal aanpasten. Alleszins voelde iedereen aan dat er nu echt een grens overschreden was, en dus trokken Ramdevs meetings enorme mensenmassa’s.

De media, ook de kruisvaarders tegen corruptie, berichtten zo min mogelijk over Ramdevs campagne, want hij is een felle nationalist (die in functie bv. altijd Hindi en nooit Engels spreekt) en dus gunnen ze hem niets, zeker niet de eer van een beweging tegen de corruptie op gang getrokken te hebben. Het politieke bestel, zowel regering als ideologisch bevriende NGO’s, zag de bui echter hangen en zon op een manier om de verontwaardiging des volks in onschadelijke richting te kanaliseren.

In april begon sociaal activist Anna Hazare (°1940), bekend van zijn dorpsopbouwwerk, samen met enkele woordvoerders van “mensenrechten”-NGO’s, ook een actie tegen de corruptie. Veel minder volk, maar wel alle media-aandacht. Hun concrete eis was de aanname van het Lokpal-wetsvoorstel. Al sinds 1966 praten opeenvolgende regeringen en parlementen over de instelling van een Lokpal (spreek uit: “lookpaal”), “volksbeschermer” of ombudsman, bij wie men verhaal zou krijgen tegen machtsmisbruik door politici en ambtenaren. De nu voorliggende versie van wettekst is draconisch: het voorziene ombudscomité zou politionele en gerechtelijke bevoegdheden krijgen, dus de macht om huiszoekingen en aanhoudingen te bevelen of te verrichten, en de macht om mensen uit hun ambt te ontzetten. Een duidelijke procedure van toezicht op deze toezichthouders is niet voorzien.

Dit is des te krasser omdat de leden van het ombudscomité niet uit de bestaande wettelijke apparaten gerekruteerd zullen worden, maar (met uitzondering van de parlementsvoorzitter) uit de “civiele samenleving”. Dit speelt in op het antipolitieke gevoelen dat politici slecht en burgers goed zijn, en op de volkomen valse veronderstelling dat NGO-zedeprekers politiek neutraal zijn. Het ontwerp negeert de democratische structuren en geeft de macht aan niet-verkozen figuren. Daaronder de Indiase winnaars van bepaalde internationale prijzen (Nobel, Magsaysay), wat dus de macht tot benoeming van Indiase gezagsdragers bij buitenlandse instanties legt. Kortom, de politiek ongeschoolde basiswerker Hazare laat zich voor de kar spannen van een draak van een wetsvoorstel, onsamenhangend, ondemocratisch en gevaarlijk voor de vrijheden, en bovendien naar voren geschoven om een authentieke massabeweging tegen de corruptie de wind uit de zeilen te nemen.

Naar het voorbeeld van Mahatma Gandhi hield Hazare een openbare hongerstaking. Na 98 uur willigde de regering zijn eis in, namelijk dat ze in het parlement vóór 15 augustus het Lokpal-wetsvoorstel zou doen goedkeuren. We zullen nog zien wat dat wordt, want parlementsleden die zich geviseerd voelen, kunnen de partijlijn trotseren en tegenstemmen. Politici die de Lokpal-wet liever niet zien komen, hebben inmiddels bevriende journalisten aan het werk gezet om de vuile was van de NGO’s rond Hazare buiten te hangen. Want ook de boekhouding van de NGO-mafia blijkt erg creatief.

Baba Ramdev had Hazare’s dubbelzinnige actie tegen de corruptie uit principe gesteund. Na afloop daarvan heeft hij echter zijn eigen campagne hernomen. Vorige week blies hij verzamelen op het uitgestrekte Ramlila-plein in Delhi, waar hij met enkele tienduizenden aanhangers een hongerstaking begon. Het stadsbestuur werkte mee voor ondermeer de sanitaire voorzieningen, maar de centrale regering trachtte hem de actie te ontraden. Ze zou geen twee dagen duren want in de nacht van 4 op 5 juni overviel de politie de slapende hongerstakers. Ze verjoeg hen met traangas en de wapenstok en arresteerde Ramdev om ook hem de stad uit te zetten. Aldus handelt een vastberaden machtselite.

Wat kunnen we hieruit leren? Een politieke klasse die haar macht wil behouden, heeft meerdere pijlen op haar boog. Eén daarvan is de botte bijl: wanneer de oppositie te sterk geworden is, dan grijpt het bestel naar gerichte repressie. In dictaturen (China 1989, Syrië vandaag) worden dat al gauw de tanks en volgt een bloedbad, maar in landen met een democratische traditie, zoals India, zorgt men ervoor de beweging in de ruggengraat te treffen zonder martelaren te maken. Daar laat men het echter liefst niet tot zulke confrontatie komen, men zal er zolang mogelijk een sluwere methode verkiezen: de oppositiebeweging coöpteren. Er worden altijd wel pulpbreinen bereid gevonden om de echte oppositie als te extreem af te wimpelen en een warrig alternatief te lanceren dat onschadelijk is voor de machtselite. De media kunnen het bestel in die tactiek helpen door de echte oppositie buiten beeld te houden en de valse of halfslachtige het volle voetlicht te geven; maar oppermachtig is de vierde macht ook niet, een beweging die in de reële verzuchtingen van het volk geworteld is, overleeft zo’n doodzwijgoperatie wel.

Een andere lering die we uit de geschetste gebeurtenissen durven trekken, is een zekere skepsis tegenover politieke tussenkomsten vanuit de zo geprezen "civiele samenleving". In een democratie, zelfs een gedeeltelijke als het parlementair stelsel, kan de burger aan het politieke proces deelnemen. Daarvoor zijn bepaalde kanalen ontwikkeld, en er zijn vandaag meer dan ooit middelen om je boodschap te verspreiden en steun te werven voor je beleidsvoorstellen. Het zijn de bestaande media die het jongste jaar corruptieschandalen aan het licht gebracht hebben, het zijn de gestelde procedures die enkele betrapte politici (weliswaar slechts van tweede rang) ten val gebracht hebben. Er is geen behoefte aan neo-mahatma's die enerzijds beweren apolitiek te zijn maar anderzijds politieke eisen stellen, en die de legitieme politici onder druk zetten met chantagemiddelen zoals de gandhiaanse "vasten tot de dood". Zulke tussenkomsten door wereldvreemde mensen hebben vaak iets komisch, zoals hier bv. Ramdevs voorstel om de uitvoer van zwart geld te verhinderen door de grote coupures (1000 roepie) af te schaffen. Anderzijds waren de démarches van de witgeklede Hazare en de oranjegeklede Ramdev nu misschien noodzakelijk omdat de politici het lieten afweten. Laat hun menigte volgelingen nu haar energie richten op de geijkte politieke kanalen om een daadwerkelijke bestrijding van de corruptie door te drukken.