Alexis de Tocqueville over Cordon en PC (vpmc)

Laatst ging het hier over het begrip populisme, en wat de betekenis daarvan mocht zijn. Deze keer bekijken we twee aan elkaar verwante begrippen, namelijk politiek correct en cordon sanitaire. Die zijn minder modern dan gemeenlijk wordt aangenomen, en de klassieke auteur Alexis de Tocqueville omschreef ze uitstekend, al kunnen er bedenkingen zijn bij zijn begrip "meerderheid".
Ik weet dat zijn werken in het Nederlands vertaald zijn, vanzelfsprekend, maar ik heb enkel de Franse tekst bij de hand en vertaal daarom een passage:

Over de greep die in Amerika de meerderheid heeft op het denken

Zodra zich onherroepelijk een meerderheid heeft gevormd rond een vraagstuk, wordt er in de Verenigde Staten niet meer geredetwist – Waarom dat zo is – De morele macht van de meerderheid op de ideeën – Democratische republieken maken het despotisme tot iets immaterieels.

Als men onderzoekt hoe in de Verenigde Staten ideeën ontstaan, dan merkt men heel duidelijk hoezeer de macht van de meerderheid alle machten overtreft die wij in Europa kennen. Opinies vormen een onzichtbare en bijna ongrijpbare kracht die elke tirannie voor schut zet. In onze tijd kunnen ook de meest absolute heersers van Europa niet beletten dat er in hun staten in stilte bepaalde gezagsvijandige gezindheden gangbaar blijven, zelfs tot aan hun hoven toe. Niet zo in Amerika: zolang daar de meerderheid nog onzeker is, praat men; maar zodra deze zich onherroepelijk heeft uitgesproken zwijgt elkeen, en zowel vriend als vijand lijken samen in het gareel te lopen. De simpele reden hiervoor is: geen monarch is zo absoluut dat hij alle maatschappelijke krachten in de hand kan houden of hen verslaan, zoals een meerderheid, bekleed met het recht om wetten uit te vaardigen en ten uitvoer te leggen, dat wel kan.
Een koning bezit ook enkel materiële macht, die op de gedragingen wel inwerkt, maar op de gezindheden geen vat krijgt; een meerderheid is echter bekleed met een materiële zowel als een morele macht, die op de gezindheid niet minder inwerkt dan op de gedragingen, en die tegelijk acties belet én de wens daartoe.
Ik ken geen ander land waar, in het algemeen gesproken, minder geestelijke onafhankelijkheid en echte vrijheid van discussie heerst dan Amerika.
Er bestaat geen religieuze of politieke theorie die men in de constitutionele staten van Europa niet vrijelijk zou kunnen prediken, en die niet ook in de andere zou doordringen; want er is in Europa geen land zozeer aan één enkele macht onderworpen, dat diegene die de waarheid wil verkondigen er geen steun zou vinden die hem beschutting verleent tegen de gevolgen van zijn onafhankelijkheid. Als hij het ongeluk heeft onder een absoluut bewind te leven, dan vindt hij vaak het volk aan zijn zijde; als hij in een vrij land woont, kan hij zich desnoods verschuilen achter het koninklijke gezag. In democratische gewesten beschermt de aristocratische fractie van de samenleving hem, en in de andere doet de democratie dat. Maar binnen een democratie zoals die in de Verenigde Staten is georganiseerd heb je maar één gezag, één enkel element van kracht en welslagen, en daarbuiten niets.
In Amerika trekt de meerderheid een geduchte cirkel rond de vrije gedachte. Binnen die krijtlijn is de schrijver vrij; maar wee hem die zich erbuiten zou wagen. Niet dat hij een autodafe hoeft te vrezen, maar hij staat bloot aan alle soorten van afschuw, en aan dagelijkse vervolgingen. Een politieke carrière is voor hem uitgesloten: hij heeft immers de enige macht beledigd die zulke carrière voor hem zou kunnen openstellen. Alles wordt hem ontzegd, tot zelfs zijn eigenwaarde. Vóór hij zijn opinies publiceerde dacht hij nog medestanders te hebben; nu hij zich voor iedereen bloot heeft gegeven, gelooft hij niet langer dat hij er nog heeft; want diegenen die hem afkeuren, geven daar luid uitdrukking aan, en diegenen die denken zoals hij, maar niet zijn moed bezitten, houden zich gedeisd en stil. Hij zwicht, buigt onder de last van elke dag, en hult zich in stilzwijgen, als had hij wroeging over zijn oprechte woorden.
Kettingen en beulen waren de lompe instrumenten die de tirannie destijds gebruikte; maar in onze tijd heeft de beschaving tot zelfs het despotisme geperfectioneerd, ook al leek dat niets te leren meer te hebben.
De prinsen hadden om zo te zeggen het geweld gematerialiseerd; de democratische republieken van onze dagen hebben het geweld omgevormd tot iets dat net zo geestelijk is als de menselijke wil, die het aan banden wil leggen.
Onder het absolute bewind van een enkeling sloeg het despotisme botweg het lijf, om zo de ziel te treffen; en de ziel, die aan deze slagen ontkwam, verhief zich in alle glorie er boven; maar in de democratische republieken gaat de tirannie niet meer op die manier te werk; zij laat het lijf met rust en gaat recht op de ziel af. De meester zegt niet meer: u zult denken zoals ik, of u gaat eraan; hij zegt: het staat u vrij om niet te denken zoals ik; uw leven, uw have en goed, alles mag u behouden; maar vanaf nu bent u een vreemde onder ons. Uw burgerrechten zult u behouden, maar ze zullen nutteloos voor u zijn; want als u naar de gunst van uw medeburgers dingt, zullen zij u die niet verlenen, en indien u nog maar hun achting verlangt, dan nog zullen zij doen alsof ze die weigeren. U zult onder de mensen blijven, maar recht op medemenselijkheid zal u worden ontzegd. Als u toenadering tot uw gelijken zult zoeken, zullen zij u als een onrein wezen mijden; en diegenen die in uw onschuld geloven, juist diegenen zullen u in de steek laten, want anders zou men op hun beurt ook hen mijden. Ga in vrede, ik spaar uw leven, maar dat zal erger zijn dan de dood.
De absolute monarchieën hadden het despotisme onteerd; laten we uitkijken dat de democratische republieken het niet alsnog in eer herstellen, en dat zij, door het voor enkelingen zwaarder te maken, het niet in de ogen van de meerderheid ontdoen van zijn hatelijke aspecten en zijn vernederende karakter.

Alexis de Tocqueville

De la démocratie en Amérique

(d’après la douzième édition, 1848)

Préface d’André Jardin

Éditions Gallimard 1981, tome I, pp. 380-3

.