Frits Bolkestein: ridder van het vrijheidsideaal (Laudatio Derk Jan Eppink)

Het vrijheidsideaal vereist de moed van een overtuiging want vrijheid wordt geboren door de contestatie van vanzelfsprekendheden. Wie met de stroom meegaat, zal weinig weerstand ondervinden en uiteindelijk terechtkomen in het warme bad van de politieke consensus. Conformisme, waartoe de mens van nature is geneigd, leidt tot erosie van vrijheid, tot een gradueel proces van zelfcensuur. In deze tijd stelt het vrijheidsideaal drie maatschappelijke stromingen op de proef: in de eerste plaats het multiculturalisme, ten tweede het Europees federalisme en ten derde de zogenoemde klimaatwetenschap. Alle drie stromingen hebben hun kathedraal, hun kardinalen en hun missionarissen. Het is geen toeval dat Frits Bolkestein op alle drie terreinen de gevestigde politieke consensus op de proef stelde.

Bolkestein heeft de moed van een overtuiging en durft tegen de stroom in te gaan. Ik ontmoette Bolkestein voor het eerst in de zomer van 1991. Ik kwam net terug uit Polen waar ik correspondent was geweest. Daarna werd ik geplaatst bij de politieke redactie van NRC Handelsblad. Bolkestein was fractieleider van de VVD. Hij had in die zomer enkele kritische uitspraken gedaan over het multiculturalisme en daarbij gewezen op het feit dat het beleid van 'integratie met behoud van eigen identiteit' niet complementair was, maar innerlijk tegenstrijdig. Volgens hem zou dit concept op de klippen lopen. Hij wilde over dit thema een opinieartikel publiceren in NRC Handelsblad maar de redactie weigerde de bijdrage. De chef opinie was het niet eens met de opinie van Bolkestein en vond deze 'incorrect'. Daarop stuurde Bolkestein het artikel naar de Volkskrant dat het wel plaatste. Het werd een voltreffer; het begin van het debat over de multiculturele samenleving, dat nog steeds woedt. Ik maakte daarop voor NRC Handelsblad een interview met Bolkestein omdat de krant de voltreffer 'pijnlijk had gemist'. Via het interview konden de lezers dan alsnog kennis nemen van zijn visie op het multiculturalisme.

Er brak een storm van protest los. Zijn eigen VVD-fractie stond nogal sceptisch tegenover het thema en was bang. Linkse politici waren boos. PvdA-minister Hedy D'Ancona beschuldigde Bolkestein ervan in te spelen op 'onderbuikgevoelens' en PvdA-fractieleider Jacques Wallage sprak over 'vissen in troebel water', terwijl CDA ideoloog Arie Oostlander een vergelijking met Le Pen opperde. Het was duidelijk dat de politieke elite in Nederland dit debat niet wilde voeren. Achteraf een pijnlijke vergissing want het thema heeft zich opgedrongen en grote electorale verschuivingen teweeg gebracht. Bolkestein was in de aanval. Wie in die dagen de Volkskrant opensloeg, kon zijn naam terugvinden in alle rubrieken en bij alle columnisten. Sommigen spraken daarom over de 'Bolkskrant'. De VVD fractieleider stuurde de politieke agenda en joeg zijn opponenten uiteen. Ik herinner me dat hij op de dag van een PvdA congres een groot artikel in de Volkskrant pleegde te plaatsen. Die krant werd namelijk gratis verdeeld op het PvdA congres. Congresgangers sloegen de kranten open en zagen wéér Bolkestein. Daarop stonden ze in een lange rij voor de interruptie microfoon met de vraag: 'Bolkestein slaat weer toe. Wat doet het partijbestuur hieraan?' Kortom: het hele PvdA congres ging niet over de PvdA maar over Bolkestein.

Het verzet tegen Bolkestein nam vreemde vormen aan. Anti racisme groepen organiseerden in Amsterdam een demonstratie tegen discriminatie. Bolkestein noemde het een goed initiatief en besloot mee te demonstreren tegen discriminatie. Het was een uniek beeld. Voor het eerst zag ik iemand meelopen in een demonstratie die tegen hem was gericht. Overal stond op spandoeken: Weg met Bolkestein! En Bolkestein liep ertussen, wat door sommige demonstranten werd gezien als 'een provocatie'. In de jaren negentig heeft het politieke establishment van Nederland de problemen rond immigratie en integratie verdoezelt. Bolkestein werd afgeschilderd als een lastpak. Er was een collectief ontkenningsscenario. Er is een Franse uitdrukking die zegt: si on chasse le naturel, il revient au galop.' Dat gebeurde. Pim Fortuyn verscheen op het toneel en nu is er Geert Wilders. Links Nederland is intussen versnipperd en de jonge politieke generatie vlucht naar de pappot bij de gedachte: 'was ik maar bij moeder thuisgebleven'. Het multiculturalisme heeft de weg geplaveid naar een vorm van culturele capitulatie waarbij universele waarden zijn gerelativeerd. Of het nu gaat om de scheiding van kerk en staat, de vrijheid van meningsuiting en de gelijkwaardigheid van man en vrouw: er wordt aan geknabbeld. De Nederlandse politiek elite heeft geen Stehvermögen en panikeert.

Ook in de discussie over het Europees federalisme laat Bolkestein het vrijheidsideaal zegevieren. De federale slogan van de Europese Unie luidt: de ever closer Union. Europese federalisten gaan ervan uit dat de natiestaten - waaruit de Europese Unie grotendeels bestaat - eroderen of zelfs evaporeren. Zij gaan op in een steeds nauwere Unie die een zelfstandige politieke entiteit wordt. Er is echter een probleem: de bevolking wil niet mee! Bij Europese verkiezingen komt de meerderheid niet stemmen en bij referenda is er een grote kans op een nee. Europese federalisten zeggen dan: het volk heeft het nog niet begrepen. Geef ons een ander volk! Bolkestein heeft de thesis van de ever closer Union altijd ter discussie gesteld. Hij deed dat zelfs als Europees Commissaris, tot grote ergernis van overtuigde federalisten. Burggraaf Etienne Davignon schreef een ingezonden brief in De Standaard. Hij vond het onbegrijpelijk dat een 'niet federalist' Europees Commissaris kon zijn. Commissie voorzitter Prodi morde, terwijl lunch uitnodigingen van de toenmalig Belgische premier ineens uitbleven.

Wie in Brussel niet gelooft in de ever closer Union is een ketter. Maar Bolkestein bleef vasthouden aan zijn stelling dat natiestaten als Frankrijk, Groot-Brittannië of Duitsland niet zo maar opgaan in een politieke unie waarin zij de status van provincie krijgen toebedeeld. En de bevolking in die landen zou dat al helemaal niet aanvaarden. Dat was een vloek in de kerk, zeker toen een Europese Conventie bezig was met het fabriceren van een Europese Grondwet. De federalisten waren op weg naar het beloofde land. Een grondwet, een vlag en een volkslied: Europa zou een federale staat worden. Toen kwam weer die bevolking. Frankrijk en Nederland zeiden nee. Referenda in Groot-Brittannië, Polen, Ierland en de Tsjechische Republiek dreigden ook op een nee uit te draaien. De thesis van de ever closer Union vond zijn Waterloo en het Verdrag van Lissabon moest de meubels redden. De Europese federale droom leeft eigenlijk alleen nog in het Europees Parlement.

Ook een derde uitdaging voor het vrijheidsideaal, de zogenoemde klimaatwetenschap blijkt toch een stuk minder wetenschappelijk dan de wetenschappers pretendeerden. Jarenlang werd het grote publiek bang gemaakt voor opwarming van de aarde. De groene beweging speelde kardinaal in een seculier geloof: de aarde verwarmt door toedoen van de mens. De mens is dus schuldig. Daarop zou een zondvloed volgen. De mensheid zou aan zijn zonde bezwijken, indien de adviezen van de groene beweging niet onmiddellijk - dat wil zeggen voor de volgende verkiezingen - zouden worden opgevolgd. De groene beweging bepleit 'milieu verbruiksruimte' waarbij de levenswijze wordt beperkt. De leider van de Nederlandse Groenen, Femke Halsema, zei daarover in 2007: 'Milieu gaat niet alleen over moraal. Milieu gaat over mensen, over rechtvaardigheid, over solidariteit en eerlijk delen. Van milieu verbruiksruimte bijvoorbeeld. We zullen echt anders moeten gaan leven'.

Wie dus met een vliegtuig op vakantie gaat naar Costa Rica heeft voor dat jaar zijn milieu ruimte verbruikt. Wie echter kampeert in Zuid-Frankrijk kan twee keer gaan. Mensen moeten worden beperkt in hun vrijheid: People is pollution. Ik heb al verschillende politici uit de nieuwe lidstaten gesproken die dit het 'nieuwe communisme' noemen. Bolkestein is een klimaatscepticus, wat tot voor kort een zeer verdachte status was. Het werd namelijk in verband gebracht met ontkenners van de Holocaust zodat de afwijkende gedachte kon worden gecriminaliseerd. Wie niet geloofde in opwarming van de aarde door toedoen van de mens dacht kennelijk ook nog dat 'de aarde plat' was. Er was maar één mening, die van het IPCC, het forum dat zich beschouwde als de hoeder van het klimaatgeloof. Al Gore was Paus. Kopenhagen moest de hoogmis worden maar het werd een afgang. Een demonstratie tegen aarde opwarming moest zelfs worden afgezegd omdat het te koud was! De strenge winter heeft de argumentatie van de klimaatdeskundigen ook niet bepaald geholpen. Nu is ook deze ideologie aan het ontrafelen. Uit e-mails blijkt dat wetenschappers informatie hebben gemanipuleerd om de rampboodschap overeind te houden. Sommige bronnen blijken niet meer te zijn dan verhalen van berggidsen of scripties van studenten. Het feitelijke bestand over global warming zit nu met een serie ongerijmdheden, oneffenheden en onwaarheden. Er blijkt geen reden te zijn voor de bangmakerij die eigenlijk elke religie nodig heeft.

Bolkestein heeft in deze drie strijdperken gestaan om de vrijheid te doen zegevieren. De feiten zijn naar hem toegekomen. De klimaatwetenschap heeft nog wel een tijdje nodig om volwassen te worden. De ever closer Union wordt eerder een Verenigd Europa van Staten dan een Verenigde Staten van Europa. Ook in het debat over het multiculturalisme heeft Bolkestein gelijk gekregen, wat nu ook door zijn toenmalige tegenstanders wordt erkend. Als het Nederlands parlement beginjaren negentig tot die conclusie was gekomen zou de politieke klasse ruim tien jaar de tijd hebben gehad om immigratie te beperken en integratie te bevorderen. Dat gebeurde niet en tien beleidsjaren gingen verloren. Nu woedt er een Kulturkampf waarvan wij de afloop niet kennen.

Ook op economisch terrein staat het vrijheidsideaal onder druk. De economische crisis heeft geleid tot een schuldencrisis. Begrotingstekorten zijn ontspoord en volgende generaties mogen de lasten dragen. Er is maar één oplossing: een kleinere overheid, lagere lasten en meer ruimte voor ondernemen en innoveren. Maar wie dit zegt wordt afgedaan als een 'lage belastingenpopulist'. We moeten realistisch zijn: onze pacificatie arrangementen zijn onbetaalbaar. Ze worden niet gered met eindeloos subsidiëren en een schuldenberg. Het zijn de menselijke vindingrijkheid en ondernemingszin die onze economie moeten redden. Maar dan moet ondernemen wel de ruimte krijgen; de vrijheid om te ondernemen. En dat is niet meer vanzelfsprekend. Bolkestein verdient deze Prijs voor de Vrijheid als geen ander. Vrijheid komt niet vanzelf en vrijheid blijft niet vanzelf. De mensheid heeft altijd de neiging tot het 'Grote Verhaal' waaraan elk individu ondergeschikt wordt gemaakt. Dat 'Grote Verhaal' is steeds weer de handleiding tot grote rampen. Daarom moet de strijd voor het vrijheidsideaal telkens worden gestreden.


Deze laudatio werd uitgesproken op vrijdagavond 19 maart 2010 in het Crowne Plaza te Antwerpen door Derk Jan Eppink, Europees Parlementslid voor de Lijst Dedecker, ter gelegenheid van de uitreiking van de Prijs voor de Vrijheid aan Frits Bolkestein, gewezen Europees Commissaris voor de Interne Markt en gewezen fractieleider van de VVD in de Nederlandse Tweede Kamer.