Niets nieuws onder de zon (Johan Sanctorum)

Over kalkoenvullende zelfkritiek bij De Standaard, pseudo-noviteiten zoals “Werktitel”, en andere simulacres in medialand

Traditioneel proppen de onderbemande redacties van de dag- en weekbladpers tijdens de kerstperiode hun pagina’s vol met vulling die een tijdje op voorhand kan worden aangemaakt. Zoals de oeverloze lijstjes met voorkeuren van BV’s, terugblikmomenten, omstandige necrologieën, en veel vrijblijvend gezwets dat de politieke windstilte moet compenseren. Tot dat kalkoeneffect behoort zeker ook de vierdelige mediakritische essayreeks van Geert Buelens in De Standaard, getiteld “tot de vierde macht”. Huh? Mediakritiek in de media, en dan nog in de boven alle verdenking verheven kwaliteitskrant De Standaard? Dat leek ons toch dé late verrassing van 2009.

Buelens zingt uiteraard een aantal valse noten, genoeg om nog eens een avondvullend stuk te schrijven. Voor meer hierover: zie de analyse van Frank Thevissen, ik beperk me tot een lectuur tussen de regels. Onder de oppervlakte van de fraai geformuleerde tekst ontstaat namelijk de indruk dat de essayreeks vooral moest dienen om de oorverdovende mediastilte te maskeren die ontstond na de verschijning van ons boek “Media en Journalistiek in Vlaanderen – kritisch doorgelicht”. Daar wordt door zowat een dozijn analisten met scherp geschoten op het Vlaamse perslandschap, dat als middelmatig, corrupt, politiek-ingebed en commercieel verloederd wordt omschreven.
En omdat de pers nu eenmaal niet van kritiek op zichzelf houdt –een van de weinige waarheden als koeien die Buelens’ essayreeks naar voor brengt-, en ons boek anderzijds via internet een subversieve ruchtbaarheid heeft gekregen, moest het thema “mediakritiek” dringend gerecupereerd worden. En dat deed Vandermeersch met zijn typische Machiavellistische flair. Buelens mocht eerst het gordijn breed optrekken, waarna een aantal Janklaasfiguren, waaronder Marc Van de Looverbosch, VRT-journalist en voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Journalisten, warm en koud mochten blazen. Toen de verwarring van pro’s en contra’s ten top was gestegen, verscheen Peter Vandermeersch himself als een deus ex machina, om zowaar een klein mea culpa te slaan (vooral de overkill-journalistiek in het “Dendermonde-drama” werd hem door zijn eigen lezers niet in dank afgenomen), om dan snel tot de orde van de dag over te gaan. Issue closed, die terapeutische sessie hebben we dan weer gehad.
Bij Noël Slangen heet dat “miststrategie”, zoals we in diens laatste meesterwerk kunnen lezen: laat duizend kippen kakelen, doe het debat verzanden, en ruim dan op. Dat laatste gebeurde in een uitermate dubbelzinnig editoriaal van tweede nieuwjaarsdag. Sindsdien krijgen we weer meer van hetzelfde, zoals mocht blijken uit de sensatieverslaggeving rond de “dubbele moord in Halen”, waar ook de VRT de commerciële zenders weer overtrof (“Hoe is de sfeer ginder, Caroline?”, en dan nu over naar de slager waar de verdachte wel eens 200g gehakt kocht). De simulacre-theorie van Baudrillard wordt hier grandioos in de praktijk geïllustreerd: de media scheppen hun eigen (sur-)realiteit die als een vlies wordt gespannen over de existentiële werkelijkheid, waardoor waarheid en fictie perfect uitwisselbaar worden. Alles is gesimuleerd, geënsceneerd, crossmediaal in een lus met zichzelf verbonden via personele netwerken.
Onverwacht brengt ook Geert Buelens deze theorie in de praktijk, door een bloempje uit te werpen naar de journalistieke blog http://www.werktitel.be/, “hét lichtpunt in het medialandschap van 2009”. Bij monde van werktitel-oprichter Tom Cochez wordt dat compliment ook stante pede geretourneerd (“De analyse waarvoor Geert Buelens van De Standaard vele pagina’s ter beschikking kreeg, was de eerste in zijn soort in het Vlaamse medialandschap. Die carte blanche alleen al is een absolute verdienste en het strekt De Standaard tot eer dat zij het aandurfde de knuppel voluit in het hoenderhok te gooien.”)
De eerste in zijn soort? Hallo, earth to Tom? Dit wederzijds complimenteren van vrienden is een dagelijkse geplogenheid in de Vlaamse pers. Het behoort tot een diepgewortelde netwerkcultuur die establishment-versterkend werkt, de norm van de political correctness aanhoudt, en anderzijds geluiden uit de marge (externe kritiek dus) wegmoffelt. Buelens prijst Werktitel aan, Werktitel prijst Buelens aan, zo werkt dat. Ook iemand als Benno Barnard behoort tot het clubje van intimi die elkaar interviewen en bewierroken dat het een lieve lust is (zie Knack, haast elke week). Barnard kwalificeer ik als een zeer middelmatig columnist, hopeloos vooringenomen en nuanceloos, maar met een buitengewone neus voor lobbying die hem altijd opnieuw in de picture brengt. Ik klasseer dat onder de zachte corruptie, het onder-vrienden-effect, waarvan de waarheid zelf het eerste slachtoffer is, en journalistieke integrititeit het tweede. Er lopen in Vlaanderen anderzijds een hele reeks creaturen rond die onder de omerta vallen, en ik heb het nu zeker niet alleen over de aanstichters van “Media en Journalistiek in Vlaanderen”. Ook sinoloog en filosoof Koenraad Elst, auteur van het onlangs in eigen beheer uitgegeven “Het Boek bij het Boek - Recensies over islam en koran, 1992-2008” is er zo eentje. Onverbiddelijk uitgerangeerd door de klassieke media, en dat heeft zijn reden, zoals blogger Marc Vanfraechem opmerkt: intellectuele eerlijkheid is een absolute ondeugd in het Vlaamse cultuurwereldje.

Home Saint Georges
Dat brengt ons bij het reeds eerder genoemde http://www.werktitel.be/, een initiatief van twee gebuisde De Morgen-journalisten, Georges Timmerman en Tom Cochez. Velen onder ons zullen zich de warme steunacties herinneren die een aantal in hun werkzekerheid bedreigde De Morgen-redacteuren te beurt viel. Het idee om dat dreigend jobverlies van enkele journalisten te koppelen aan een “bedreiging voor de democratie”, in de hoop dat heel Vlaanderen zou recht staan en de Persgroep tot de orde zou roepen, vond ik toen al demagogisch en van de pot gerukt. (Zie: “Red de democratie, red De Morgen, of… red de job van Bert Bultinck?” – 24/5/09). Ondertussen zijn Temmerman en Cochez dus inderdaad de laan uitgestuurd, allicht omdat er moest bezuinigd worden, maar misschien ook wel omdat Van Thillo inzag dat er met dat soort journalisten, die glunderend van het Grote Gelijk hun eigen blad hebben versodemieterd tot een marginaal verschijnsel met een oplage van twee keer niks, ook niks aan te vangen viel. Bert Bultinck vond als chef opinie onderdak bij…. De Standaard, om daar zoals voorheen ongegeneerd zijn eigen weldenkendheid te etaleren en vrienden te bedienen zoals… Benno Barnard.
Cochez en Timmerman kregen dus hun C4 en richtten uit pure miserie de Werktitel op, een blog die zichzelf aankondigt als de absolute innovatie inzake webjournalistiek, en overigens ook door Bert Bultinck regelmatig in de opiniepagina’s wordt geciteerd, kwestie van het old boys network te onderhouden. Met “onderzoeksjournalist” Georges Timmerman kwam ik in contact toen hij zogezegd in de Morgen een analyse ging uitbrengen van mijn Noël-Slangen-dossier. Hij kreeg alle stukken, maar het artikel kwam er nooit: wellicht werd hem beleefd gewezen op de diepe vriendschap tussen Yves Desmet en de reclamegoeroe uit Hasselt. Achteraf werd Noël Slangen door de rechtbank over de hele lijn in het ongelijk gesteld, maar ook dan verroerden noch Timmerman noch De Morgen een vin.
Het geval Tom Cochez oogt nog meer als de roemloze fin-de-carrière van een journalistiek lichtgewicht. Cochez is de man van drie onderwerpen: het Vlaams Blok, het Vlaams Belang, en het VB. Nu valt er over die partij heel wat te vertellen, negatief en positief (tot dat laatste reken ik de ambities van Bruno Valkeniers om zijn partij te moderniseren en met de oude demonen af te rekenen). Maar Cochez schijnt zichzelf dwangmatig te verplichten tot een eeuwigdurende VB-beschadigingscampagne waarin elk informatief element zoek is. Iets voor de psychoanalyse, me dunkt. Foute ouders gehad in de oorlog, zoals die andere ridder van het goede geweten, Piet Piryns?
De werktitel laat ook plaats voor lezersreacties, zoals het een blog betaamt. Nu worden er regelmatig op mijn eigen blog Visionair-Belgie somse grove uitingen van afkeur gepost. Ik respecteer ze, en laat het oordeel verder over aan de andere lezers. Niet zo de Werktitel. Toen het ding de blogosfeer in ging, stond het forum bol van de felicitaties. Of de redacteurs hier zelf de hand in hadden, wie zal het zeggen. Een ding is zeker: ik deed een paar keer de proef op de som en postte, onder een neutrale naam, een kritische commentaar… die nooit on line verscheen. Genadeloos weggecensureerd. Grensverleggende journalistiek, voorwaar.

Wat is nu de moraal van dit kerstverhaal? Dat we nog lang niet aan onze nieuwe patatjes zijn, wat de kwalitatieve remonte van de Vlaamse media betreft. Het verpulpingsproces gaat gewoon verder, en diegenen, die omwille van de commerciële logica uit de grote persboot vallen, herorganiseren zich in een subestablisment dat zich aandient als de nieuwe elite van de blogosfeer, met dezelfde gemene trekjes van het klassieke journaille. Heimelijk hopen ze wellicht op rehabilitatie en blijven ze ook in contact met de oude vriendennetwerken. Hun verkleefdheid aan het politiek-correcte discours van de mei ’68-veteranen doet er geen twijfel over bestaan: onder de postmoderne volksverlakkerij van Peter Vandermeersch gist nog een hele zure laag van gefrustreerde, oud-linkse betweters die hun laatste rondjes draaien. Naar mijn gevoel vertoont de huidige VRT dezelfde mix: een jongere generatie van woestijnvissers die de nieuwe vrolijkheid inlepelen via een doordachte B.V.-inteelt (De slimste Mens, de Pappenheimers…), en een segment medioren en geprepensioneerden (genre Kris Hoflack) die tamelijk grimmig de juiste leer bewaken. Met daartussen in de Kathleen Cools-en: huisvaders en -moeders die de vox populi pogen te bespelen, en zich net daardoor journalistiek hopeloos in de gracht rijden (zie: “Goedele Liekens geeft Kathleen Cools les in journalistiek”)
Het eerste ergert me eigenlijk nog het meest: dat de generatie van twintigers en dertigers zich niet afzet tegen de verpulping, in zijn dubbele gedaante van commerciële vervlakking én politiek conformisme, maar er integendeel nieuwe formats en hypes voor bedenkt.
Misschien moeten we wel wachten op de generatie van Laura Dekker, om weer iets van opstandigheid te proeven, als ook Peter Vandermeersch toe is aan bejaardenterapie.
Waar ik dan zal zijn, daar durf ik zelfs niet aan denken.

Johan Sanctorum