Bulgarije, een functionerende democratie?(Vincent De Roeck)

Vorige week was ik twee dagen in België, o.a. om mijn lichte jetlag uit de Verenigde Staten in dit aircoloze tranendal uit te zweten, alvorens alweer koers te zetten naar Sofia. Dit was mijn vijfde bezoek aan de Bulgaarse hoofdstad in evenveel maanden. Voor intimi die mijn reisschema kennen, moet het wel lijken alsof ik er daar een maîtresse op nahoud, maar dat is niet eens het geval. Door een speling van het lot heb ik voor rekening van Libertas de laatste tijd vele malen de navette tussen Brussel en Sofia moeten, of mogen, maken. Ik vind Sofia op zich zelfs niet eens een mooie stad, laat staan dat ik deze trips als snoepreisjes zou categoriseren. Dat waren ze trouwens ook helemaal niet. Ditmaal had mijn trip echter niets met Libertas te maken, maar gewoon met het feit dat ik daar door een goede kennis van mij, Simeon Djankov, uitgenodigd was. Simeon Djankov ontvluchtte als minderjarige het communisme in zijn thuisland door een sportvisum voor de Verenigde Staten los te peuteren in het kader van een internationaal atletiektornooi en zodra hij voet op Amerikaanse bodem zette, politiek asiel aan te vragen.

Simeon Djankov heeft er ondanks zijn relatief jonge leeftijd al een mooie carrière bij de Wereldbank opzitten en zou normaliter vanaf september de kersverse Bulgaarse minister van financiën worden. Bij de Wereldbank was hij als hoofdeconoom verantwoordelijk voor de prestigieuze “Doing Business Index” alvorens de Wereldbank enkele maanden geleden beslist heeft dat de index voortaan ook “sociale” - lees: door de vermaledijde wereldvakbond ILO opgestelde - criteria moest gaan bevatten en Simeon daarin de spreekwoordelijke druppel zag. Simeon hangt in economische zaken immers de libertarische ideologie aan, ook al houdt hij te allen tijde vast aan zijn apolitieke centrumprofilering. Een huzarenstukje als je het mij vraagt, maar dat is een andere zaak. Misschien dat de sociaal-liberale overtuiging van zijn Obama-verheerlijkende vrouw Caroline, ook al “senior economist” bij de Wereldbank, daar iets mee te maken heeft…

Hij werd als technocratisch expert door de nieuwe eerste minister benaderd en zou ook als dusdanig binnen diens regering gaan functioneren. Simeon moet de intrede van Bulgarije in de Eurozone begeleiden en het structurele begrotingstekort van 5% wegwerken. Dit laatste impliceert een grondige hervorming van het fiscale klimaat in Bulgarije en het aanpakken van fraude en corruptie binnen de overheidsdiensten. Een zeer interessant takenpakket dus. Hij zou tevens vice-premier worden. Op zijn kabinet was er ook plaats voor een jonge gedreven op de EU gefocuste adviseur uit België, zo bleek, wat ook één van de hoofdredenen was om mij vorige week bij hem in Sofia te ontbieden. Simeon heeft mij een daglang rondgeleid in tal van Bulgaarse instellingen en ik heb die dag een heleboel belangrijke en minder belangrijke Bulgaren mogen ontmoeten, maar helemaal overtuigd van de aangeboden werkaanbieding was en ben ik nog niet.

Wel heb ik ondertussen een min of meer volledig beeld van de Bulgaarse politieke situatie kunnen krijgen, en eigenlijk is ook dat niet meteen iets om blij om of gerust in te zijn. Ik herinner mij nog mijn eerste bezoek aan Sofia in het kader van de Libertas-campagne waarbij onze twee lokale kopstukken, Pavel Chernev, naast parlementslid en gewezen minister ook één van de medestichters van Ataka, en Nikolay Bliznakov, een controversiële professor politieke wetenschappen aan de universiteit van Plovdiv, elkaar voortdurend het leven zuur maakten en volledig wantrouwden. Libertas heeft in Bulgarije dan ook niet aan de verkiezingen kunnen deelnemen. Chernev richtte nadien de “Freedom Party” op maar kon geen vuist maken. Bliznakov blijft tot op vandaag aan als adviseur van de “EU Democrats”. Van de ontzaglijke budgetten die Libertas voor Bulgarije vrijgemaakt had, is nooit meer iets vernomen.

Chernev en Bliznakov hebben mij in Bulgarije steeds met de nodige egards ontvangen en hebben in aanwezigheid van “mannen van Brussel” nooit een woord gerept over hun onderlinge vete en hun latent gebrek aan politieke planning. Nadat het Libertas-project daar afgesprongen is, heb ik van beide ook nog tal van persoonlijke uitnodigingen, bedankingen en steunbetuigingen mogen krijgen. De eerste keer dat ik in Sofia aankwam, kreeg ik van hen een stadstour aangeboden. In de ochtendlijke vroegte werd ik aan het Sheraton opgehaald met een geblindeerde Mercedes en een gevolg van drie personen: een gids, een chauffeur en een “begeleider”. Die laatste volgde de gids en mezelf als een schaduw van zodra we de wagen verlieten om delen van de stad te voet te bezoeken. Of ik die bodyguard echt nodig had, is mij nooit helemaal duidelijk geworden, de stad leek me vrij rustig en veilig, maar ook tijdens mijn latere bezoeken waagden Chernev of Bliznakov, of evenmin Simeon Djankov vorige week, zich nooit zonder "begeleider" in de stad.

Een andere bizarre situatie ben ik in Bulgarije tegengekomen toen ik aan het uiteinde van de slurf op de luchthaven door Pavel Chernev opgewacht werd en die mij zonder te hoeven aanschuiven door de douane en veiligheid loodste. Hoe Pavel achter de douane en veiligheid geraakt is, was mij onduidelijk. Ik heb mij daar achteraf veel vragen bij gesteld. Ook toen Pavel na de Libertas-conventie in Rome op café plots zijn pistool bovenhaalde of toen Nikolay Libertas afdreigde om twee van zijn nichtjes aan exorbitante lonen in Brussel te werk te stellen, leek er in de ogen van velen geen vuiltje aan de lucht te zijn. Bulgarije is duidelijk een land met andere zeden en in het ééngemaakte Europa is elke kritiek daarop “not done”. Idem wanneer Bulgarije anti-holebi- of anti-zigeunerwetten afkondigt (volgens onderzoek staat 87% van de Bulgaren negatief tegenover holebi’s en 91% tegenover zigeuners) of wanneer amper enkele luttele uren na het opengaan van de stembureau’s in Bulgarije al geruchten van verkiezingsfraude de kop opsteken. Het waren EU-verkiezingen in juni. Voor zij die het nog niet zouden weten: dit land is al enige tijd volwaardig lid van onze “waardengemeenschap”.

Bulgarije wordt door het Amerikaanse “Freedom House” nog steeds als “vrij land” aangeduid, ook al moest het de laatste jaren enkele plaatsen in de ranking prijsgeven. De Bulgaarse politiek is immers nog steeds gestoeld op personalisme, fraude, corruptie, geweld en vriendjespolitiek. Hadden de voormalige communisten in de vorige legislatuur nog 40% van de zetels in het parlement en de liberale monarchisten rond de oude koning Simeon II nog 30% in handen, vandaag klokken de oud-communisten af op amper 20% en de Simeonisten zien echt zwarte sneeuw. Zij verloren alle 53 zetels in het 240 zetels tellende parlement. Een regering met 70% parlementaire steun werd door de kiezers afgestraft en met amper 20% naar de oppositiebanken verwezen. Het extreemrechtse Ataka kon haar zetelaantal behouden en de links-liberalen konden vier zetels van de Simeonisten overnemen. “Links-liberaal” heeft in Bulgarije trouwens een geheel andere betekenis dan bij ons. Daar is men al “links” als men zigeuners Bulgaren noemt of potenrammen strafbaar wil stellen…

De nieuwe partijen “Blue Coalition” en “Orde, Gerechtigheid en Rechtvaardigheid” haalden elk een dikke 5% van de stemmen en komen met 15 en 10 zetels “out of the blue” in het Bulgaarse parlement. Beide partijen zijn vrijemarktgericht maar combineren dat met een strikte nationaal-conservatieve agenda. De ultra-rechtse personalistische partij van Kancho Filipov nam onder de alleszeggende naam “Leider” aan de verkiezingen mee en miste de kiesdrempel van 4% op maar enkele honderden stemmen na. In vergelijking met “Leider” zijn Ataka een bende koorknapen. De grote revelatie was echter de GERB-partij: de “Burgers voor de Europese Ontwikkeling van Bulgarije”. Deze liberaal-conservatieve volkspartij wordt geleid door de burgemeester van Sofia, Boyko Borisov. Borisov is een populist in hart en nieren die als bodyguard de politiek was ingerold en met een eigen lokale partij onmiddellijk burgemeester werd. GERB zelf haalde net geen absolute meerderheid. De partij werd twee maanden geleden opgericht. Borisov is nu premier. Bulgarije moet een functionerende democratie zijn… Het is lid van de EU.