Het wespennest aan de Somalische kust

Al maanden hoort men met regelmaat berichten over scheepskapingen door 'Somalische piraten'. Sommige 'piraten' verklaren een 'nieuwe Somalische kustwacht' te vormen om de lokale visserij te beschermen tegen buitenlandse industriële vissers en milieuvervuilers. Genoeg is genoeg, de speeltijd is over.

Het probleem met het 'kustwacht'-argument is dat de piraterij soms ver buiten Somalische wateren plaatsvinden, zoals de 'Pompei' die nabij de Seychellen gekaapt werd - zowat 1000km weg van Somalië. Armoede lijkt mij ook een valse reden...tenzij men gelooft dat vele arme vissers over de middelen beschikken om ver buiten Somalische territoriale wateren schepen kunnen kapen. Het is logisch dat de lokale omstandigheden best zouden kunnen verbeteren om een 'alternatief bestaan' aan te bieden maar zo'n evolutie zit er niet in, toch niet in de korste keren. Sommigen zullen achter ontwikkelingshulp schreeuwen maar zonder veiligheid kan men niets ontwikkelen.

De reactie van de internationale gemeenschap.

Er zijn verschillende UNSC resoluties (1851) waarbij men internationale organisaties en Staten oproept om het zeegebied militair te bewaken tegen de piraterij. De lokale transitieregering in Puntland is niet in staat het 'probleem' op te lossen.

2. Calls upon States, regional and international organizations that have the capacity to do so, to take part actively in the fight against piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia, in particular, consistent with this resolution, resolution 1846 (2008), and international law, by deploying naval vessels and military aircraft and through seizure and disposition of boats, vessels, arms and other related equipment used in the commission of piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia, or for which there are reasonable grounds for suspecting such use;

3. Invites all States and regional organizations fighting piracy off the coast of Somalia to conclude special agreements or arrangements with countries willing to take custody of pirates in order to embark law enforcement officials (“shipriders”) from the latter countries, in particular countries in the region, to facilitate the investigation and prosecution of persons detained as a result of operations conducted under this resolution for acts of piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia, provided that the advance consent of the TFG is obtained for the S/RES/1851 (2008)08-65501 3 exercise of third state jurisdiction by shipriders in Somali territorial waters and that such agreements or arrangements do not prejudice the effective implementation of the SUA Convention;

De grootscheepse patrouilles door een internationale vloot oorlogsschepen lossen weinig op. Het operationele gebied is té groot voor de vloot om effectief te bewaken en de piraterij te stoppen.

Er is blijkbaar ook een juridisch probleem. Het absurde aan de huidige maritieme militaire operaties is dat men gevangen piraten soms moet loslaten, zoals onlangs door de Nederlanders op het Fregat de Zeven Provinciën, omwille van kwesties over juridische aansprakelijkheid. Ibid de Canadezen. De Nederlanders lieten de piraten gaan omdat er geen enkele Nederlandse partij betrokken was in de kaping.

Het Duitse fregat Rheinland-Pfalz had meer geluk toen ze begin dit jaar Somalische piraten wist te onderscheppen die een poging hadden ondernomen om het Duitse schip MV Courier te kapen. De MV Courier werd trouwens 'gered' door de ontspanningspoging van de kapitein en de initiële interventie van een Amerikaanse militaire helikopter. Daarna heeft een Duitse militaire helikopter getracht de piraten te stoppen waarna het fregat succesvol de achtervolging inzette. De piraten gevangen door de Duitsers ondergingen berechting in Kenia dat is mogelijk omwille van de legale basis van EU NAVFOR Somalia, spreekt over een samenwerking met Kenia voor de transfer van gevangenen voor berechting.

Met andere woorden gaat men piraten bevechten zonder hen te kunnen bestraffen, tenzij dat er banden (via nationaliteit) zijn tussen de benadeelde partij en de arresterende partij. Nederlands schip (of Nederlanders aan boord) aangevallen, arrestatie door Nederland is in orde...anders niet. Raar, maar dat zal wel ergens een logische juridische reden hebben.

Oplossingen op 'korte termijn'?

De mogelijke oplossingen zijn - mijn inziens - beperkt. Dusver heb ik er maar twee gehoord: maritieme patrouilles of militaire/humanitaire interventie in Somalië.

Sommige actoren lijken aan te dringen op een grootschalige 'humanitaire' interventie in Somalië om een krachtig centraal bestuursorgaan op poten te zetten ten einde de piraterij te bestrijden. Ethiopië (met Amerikaanse hulp) komt zich 'net' terug te trekken na haar interventie in 2006 tegen de Islamic Courts Union. De laatste grootschalige Westerse interventie was UNISOM II, die missie eindigde in 1994 in de nasleep van de gevechten in Mogadishu tussen de VS en de Somalische Nationale Alliantie van Aidid anno 1993. Een grootschalige 'humanitaire' missie zal kostelijk zijn zonder zekerheid op succes, gezien de geschiedenis van Somalië op dat vlak, en vereist heel wat manschappen & materieel.

Grootschalige maritieme controles. Ze zijn actief, soms voorkomen ze een kaping en soms vangen ze piraten om ze los te laten of soms te berechten. Bij een kaping mag en kan men ook in Somalische territoriale wateren (UNSC 1851) interveniëren. Die Somalische piraten op de Zeven Provinciën moeten zich een kriek gelachen hebben toen ze vrijgelaten werden. Gevangen genomen piraten dienen onder alle omstandigheden berecht te worden. . Ter plekke executeren en in zee dumpen is een onaanvaardbare oplossing naar Westerse en Internationale normen (vermoedelijk minder onaanvaardbaar volgens lokale normen).

PMC's als third way?

Er lijkt mij een derde mogelijke oplossing te bestaan: de koopvaardijschepen laten beschermen door PMC's - Private Military Contractors . Sommigen vrezen voor een escalatie van geweld. De bedoeling van PMC's aan boord is een kaping voorkomen. Nu vormen koopvaardijschepen 'redelijk' gemakkelijke doelen. Zij hebben doorgaans geen wapens aan boord en kunnen enkel vluchten & brandslangen gebruiken (de piraten wegspoelen). Eén van de beschreven technieken gaat als volgt: twee schepen van de piraten spannen een touw tussen hen en laten het koopvaardijschip erdoor laat varen. Zo worden ze door het koopvaardijschip op sleeptouw genomen en kunnen ze gemakkelijker het schip enteren.

Er stelt zich mogelijk een juridisch probleem indien men PMC's zou willen inzetten: Onder welke legale normen kunnen zij werken in internationale wateren, misschien lukt dat als subcontractor voor de VN of voor een Statelijke actor maar voor een private actor (de rederijen)?

• UNCLOS spreekt over Statelijke actoren en niet over private actoren. Meer nog de definiëring van Piraterij in artikel 101 maakt geen onderscheid tussen 'good' en 'bad guys'. Een PMC die werkt voor privaat gewin met private middelen zou dan misschien zelf als een piraat beschouwd kunnen worden(?). Tenzij deze officieel werkt voor een Statelijke actor of Internationale actor (VN) onderhevig aan internationale & nationale juridische normen(?). [We zwijgen dan nog over de UN Mercenary Resolutie uit de jaren 1980]
  
  Een PMF aan boord van koopvaardijschepen vereist een minimale regulering (inzake bewapening, gebruik van wapens, enz) met internationale impact. Varen in konvooien zou extra bescherming kunnen bieden naast een stopplaats voor boarding & disembarking van een beschermingselement.

De Belgische Redersvereniging pleit voor bewapende soldaten aan boord van koopvaardijschepen die varen door risicogebied (DS). Zij pleiten ervoor dat vooral de koopvaardij de kost niet moet dragen op de handelsroutes vrij te houden.

Het is aan de individuele Staten om te zorgen voor maritieme veiligheid binnen hun territoriale wateren en de Exclusieve Economische Zone. We zitten hier in een situatie van een 'failed state' die niet bij machte is haar wateren te controleren, moeten buitenlandse Staten daar dan alleen voor opdraaien? Ik meen van niet. Er bestaan nu al Air Marshals aan boord van vliegtuigen...waarom geen Sea Marshals?

Saverys wijst erop dat de reders gekant zijn tegen het bewapenen van de bemanning op de schepen. 'De bemanning is daar niet voor opgeleid of getraind. Zij moeten het schip bemannen. Wij zijn uitdrukkelijk vragende partij om gewapende militairen mee aan boord te mogen nemen die wel getraind zijn voor zoiets. Daarnaast vragen we een escorte door marinevaartuigen. We pleiten voor meer maatregelen en een sterkere coördinatie.'

De overheid is aan zet, vinden de reders. 'Waar is de rechtszekerheid als alle reders een eigen fregatschip zouden gaan inzetten? Het zou verkeerd zijn als alle reders een privé-militie aan boord moeten uitbouwen.' (DS)

De reders hoeven hun bemanningen niet op te leiden noch een militie uit te bouwen. Ze kunnen professioneel veiligheidspersoneel inhuren (meestal ex-militairen) om hun schepen te beschermen. Aan hun om dan een contract te gunnen aan een privaat bedrijf en de kwaliteitsvoorwaarden uit te schrijven. Net zoals een winkelketen een privaat beveiligingsbedrijf inhuurt tegen diefstal & fraude.

De vraag is eerder of dit legaal mogelijk is in een internationale context voor de scheepvaart. Ik ben er wel voor te vinden indien de rederijen fregatten zouden bekostigen voor de nationale marine ter beveiliging van hun koopvaardijvloot, maar ik denk niet dat de rederijen dat zien zitten.

Persoonlijke mening.

Persoonlijk lijkt mij een combinatie van het tweede voorstel met het derde de beste korte termijn oplossing.

Hoofdzakelijk zou ik steunen op Preventie: PMCs aan boord van de koopvaardij, in konvooivaart, in transit doorheen het risicogebied moet zorgen voor een initiële afschrikking en verdediging tegen piraterij.

Repressie: Een (kleinere & effectievere) militaire interventiemacht moet ter plekke zijn om snel tussenbeide te komen bij een 'succesvolle' kaping in internationale wateren, in nationale Somalische wateren & op Somalisch grondgebied. Dat vereist een snelle mobiele interventie-eenheid (liefst) opererende vanuit Puntland met een snelle (begeleidende) maritieme component.

Wat ik hoop te bereiken is de huidige grootschalige militaire operaties af te bouwen en te concentreren op een kleinere Statelijke militaire operatie. Een recente Amerikaanse interventie (Maersk Alabama) en drie Franse interventies (Le Ponant, Le Tanite, Delanne) zijn goede voorbeelden voor de beoogde interventies. Een militaire interventie bij een succesvolle kaping is een riskante onderneming maar that's part of the deal & life. Bemanningen of rederijen die hiermee niet akkoord kunnen gaan moeten dan maar een papier ondertekenen voor 'niet-interventie' en op eigen risico de doorvaart riskeren of andere routes hanteren (of van carrière veranderen).

Bijkomstig probleem zijn de hoge sommen losgeld die rederijen betalen voor de vrijlating van gekaapte schepen en bemanningen (lijst van aanvallen sinds 2005). Hoe kan men lokale Somaliërs een 'alternatief' aanbieden terwijl ze veel meer kunnen verdienen door schepen te kapen?! Daarom dient men eerst Preventie & Repressie toe te passen ten einde Somali's te overtuigen dat het 'beter is' om te kiezen voor het alternatief. Hiervoor dient er wel een alternatief te bestaan.