De zwarte motor

Naar aanleiding van een politiek voorstel om betalingen met contanten te verbieden in de horeca, en deze te vervangen door (de voor de fiscus veel transparantere) electronische transacties, schreef An Nelissen vandaag in De Standaard:

"Niet het minst bij de liberalen leeft de wijdverspreide gedachte dat zwart geld de consumptie*, en dus de economie doet draaien. Zeker in tijden van crisis moet je ook niet nog eens die 'zwarte motor' stilleggen. Niemand zal het openlijk toegeven, maar alle partijen hoeden er zich voor om al te doortastende maatregelen tegen fiscale fraude te nemen."

Nu, wat is die 'zwarte markt' eigenlijk? En is ze inderdaad een aandrijfkracht van de economie?

Econoom en leerling van Ludwig von Mises, Hans Sennholz, wijdde in 1984 een studie aan het fenomeen: 'The Underground Economy'. Dit is Sennholz' beschrijving van de zwarte markt:

"There is a bustling and shadowy world where jobs, services, and business transactions are conducted by word of mouth and paid for in cash to avoid scrutiny by government officials. It is called the “underground economy,” which is as old as government itself. It springs from human nature that makes man choose between given alternatives. Facing the agents of government and their exactions, man will weigh the alternatives and may choose to go “underground.”"

Hij bevestigt dat de ondergrondse economie gebruik maakt van geld dat 'onzichtbaar' is voor de fiscus: contanten. De zwarte markt bloeit op telkens wanneer belastingbetalers vinden dat de opgelegde taksen onrechtvaardig of te hoog zijn:

"The underground economy is thriving wherever, in the judgement of taxpayers, the government exactions are exorbitant and unjust. It shuns written receipts, bank accounts, and other kinds of evidence that might reveal the activity. It makes a mockery of the popular forecast that the U.S. is headed toward a cashless society fueled by credit cards and electronic bank transfers. On the contrary, the underground, which is thriving on cash, is pointing towards a “cash only” economy where individuals shun all bank deposits. After all, the IRS [red. belastingdienst], which has ready access to all bank records, usually begins its audits with bank deposit tests, and proceeds on the assumption that bank deposits are taxable income. It is quick to levy income taxes on all individual deposits, to impose fines and charge interest — unless the taxpayer can prove convincingly that his deposits were loans, transfers, or other “legitimate” receipts."

Sennholz beschrijft de ondergrondse economie als een voortdurende plaag voor overheden, en wijst erop dat in een vrije markt eigenlijk niet zoiets als een zwarte markt kan bestaan:

"The underground economy probably represents the most serious challenge and danger to all government planners and regulators. It defies their authority and control, escapes their tax exactions, misleads them in fiscal and monetary policy deliberations, and misguides them in other areas such as manpower, housing, welfare, and industrial policies. They would crush it with every means at their disposal. In totalitarian societies, underground workers when apprehended may be flogged, hanged, decapitated, gassed, or shot. In the United States, they may be fined and imprisoned. Numerous bills have been introduced to suppress underground activity by punishing employers for hiring illegal aliens, by removing the Social Security earnings test, and by withdrawing $100 bills from circulation. In a free society without economic planners and regulators, there would be no regulated economy and no underground. All productive activity would be free."

Na een opsomming van de studies waarin economen een vruchteloze poging hebben gewaagd, stelt Sennholz dat het hopeloos is te proberen de omvang van de zwarte economie in te schatten. Hij besluit dat hoe groter de druk van de overheid op het vrije ondernemen, hoe groter de neiging om te vluchten in zwartwerk zal worden:

"But we may know through deliberation and observation that unreported, unregulated, and untaxed economic activity is causally related to the strictures of mandated reports, restrictive regulations, and confiscatory taxation. The pressures exerted by the latter force man to cease and desist, or to escape in the underground. We also know that the present trend toward all-round government control clearly points toward more underground activity. As the regulated economy stagnates or withers away the underground economy endeavors to take its place."

Tenslotte: is de zwarte markt ook productief? Draagt ze bij tot het herstel en de groei van welvaart in de samenleving?

Het antwoord is vrij voor de hand liggend. De zwarte markt onderscheidt zich immers van de 'witte' markt enkel in dat opzicht dat ze zich onttrekt aan de heersende overheidsregulering en belastingheffing. Als we uitgaan van de ceteris paribus-voorwaarde; dat mensen zich in de zwarte markt even redelijk gedragen ten opzichte van elkaar (i.e. niet excessief frauderen of contractbreuk plegen) als dat ze dat onder 'witte' marktcondities doen, dan kunnen we daaruit afleiden dat ook de positieve effecten die op elke markt ontstaan hier zullen plaatsvinden. Een markt (en dus ook een 'zwarte') is gebaseerd op het principe van de vrije overeenkomst, de vrije ruil, tussen individuen onderling. Daar doet zowel producent als consument een voordeel bij (per definitie, aangezien het om een vrijwillige ruil gaat—voor meer, zie hier). Die wederzijdse voordelige transacties resulteren in winsten (psychologische en materiële), die dan, bijvoorbeeld, weer kunnen gebruikt worden om te investeren in nieuwe, efficiëntere productieprocessen.

Met andere woorden, de theorie van de 'zwarte motor' klopt: de zwarte markt draagt, ceteris paribus, bij tot de welvaart in de samenleving.

> De Standaard: Wie durft de zwarte motor stil te leggen?

> Hans Sennholz: The Underground Economy

*Het is niet de consumptie, maar integendeel de productie die zorgt voor meer welvaart. Voor een heldere uiteenzetting waarom, zie het artikel van George Reisman, "Productie versus consumptie" Ann Nelissen heeft het bij het juiste eind dat deze (onjuiste) theorie van het 'consumptionisme' ook vandaag de dag nog bij vele mensen uit liberale en andere hoeken leeft.