Staat versus familie (Vincent De Roeck)

Onlangs verscheen het boek “The War Between the State and the Family” van Patricia Morgan bij het “Institute of Economic Affairs” met “How Government Divides and Impoverishes” als alleszeggende subtitel. Het boek focust op de gezinssituatie in het Verenigd Koninkrijk maar de parallellen met België en andere Westerse landen zijn zeker te trekken. Adam Smith zei het in “Theory of Moral Sentiments”. Een mens kan pas zorgzaam en deugdelijk worden als hij medeleven en sympathie voor anderen kan opbrengen. Jammer genoeg worden de begrippen “medeleven” en “sympathie” vandaag maar al te vaak van hun oorspronkelijk individueel moralistisch kader ontdaan en aangewend ter ondersteuning van ideologische blindheid, irrationeel emo-populisme en politiek cynisme. Beide begrippen zijn tegenwoordig uitgegroeid tot de stok bij uitstek om de vermaledijde anti-welvaartsstaathonden te slaan.

Het argument is dan het volgende: als iemand zich durft uit te spreken tegen een uitgebreid netwerk van overheidsinkomen, -huisvesting, -gezondheidszorg, -tewerkstelling en -kinderhulp, kent die persoon geen “medeleven” of “sympathie”, en is hij dus een onmens. Wil die persoon als sympathiek en medelevend geboekstaafd worden, dan moet hij de almacht van de Staat omarmen. En daar vooral geen vragen bij stellen. Het debat rond de welvaartsstaat heeft zich veel te lang rond deze argumentatie afgespeeld; zeker in “zachte” maatschappelijke domeinen zoals de familiehulp en de kindersteun. Met alle gevolgen van dien.

Etatisten en sociaal-liberalen hebben steeds meer familiale taken aan de overheid uitbesteed en zo het traditionele gezin ondermijnd. Maar etatisten en sociaal-liberalen dwalen. In hun dogmatisch (en vals!) individualisme gaan zij immers voorbij aan de onmetelijk belangrijke economische en maatschappelijke rol die de familie doorheen de eeuwen gespeeld heeft en ook vandaag nog steeds zou kunnen spelen. Ook van individuele verantwoordelijkheid hebben zij kennelijk nog nooit gehoord. Etatisten en sociaal-liberalen hebben de almacht van de familievader vervangen door de almacht van Vadertje Staat. Patricia Morgan is de eerste die een concrete economische analyse van de familie maakt en zich (gelukkig) niet verliest in nostalgische prietpraat rond het traditionele gezin. Daarbij spreekt het voor zich dat Patricia Morgan in haar boek het begrip “traditionele familie” zeer ruim afbakent en dit dus zeker niet beperkt tot man-vrouw-kinderen. Ook op dat vlak plaatst ze zich eigenlijk buiten de mainstream van pro-familieauteurs.

Patricia Morgan laat een hele resem economische data op haar lezers los. Op overweldigende wijze toont zij via allerlei grafieken en statistieken de voordelen aan die gepaard gaan met intacte families; zowel voor de ouders en de kinderen, als voor de samenleving in haar totaliteit. Verder illustreert ook zij hoe de welvaartsstaat scheidingen en niet-traditionele gezinsvormen promoot en subsidieert. Patricia Morgan toont aan dat gehuwde mannen minder vaak werkloos zijn en doorgaans een betere carrière weten uit te bouwen dan hun alleenstaande collega’s. Alleenstaanden genieten ook vaker van allerlei uitkeringen dan gehuwde mannen. Morgan staat eveneens stil bij de incentivestructuur van de welvaartsstaat en bij de “moral hazard” die daarmee gepaard gaat. Overheden financieren immers allerlei diensten voor alleenstaanden door geld weg te roven van gehuwde productieven die om die niet-traditionele situatie nooit gevraagd hebben.

Patricia Morgan kaart eveneens de enorme impact van deze overheidsprogramma’s op de keuzevrijheid van de betrokkenen aan. “Door bepaalde gedragingen en gezinsvormen te belonen en andere te bestraffen, beïnvloeden belasting- en welvaartsprogramma’s de voorkeuren van de individuen; niet enkel door economische calculaties maar ook door het incarneren en promoten van bepaalde anti-familiewaarden.” Morgan klaagt dan vooral over de buitensporige subsidiëring van éénoudergezinnen die het beeld scheppen alsof deze situatie normaal (zelfs verkiesbaar?) is en alsof er geen vuiltje aan de lucht is dat de samenleving deze personen en hun keuzes (kinderen) moeten gaan onderhouden.

Ook aan de implicaties van dit overheidsingrijpen ten voordele van alleenstaanden besteedt Morgan de nodige aandacht in haar boek. De toenemende ionisering van het huishouden heeft het overheidsbeslag en de betuttelingsdrang van de overheid verder doen toenemen, net als het aantal “klanten van de overheid”. Zeg maar gerust het aantal “homines sovietici”. Ook de waarde die men bepaalde samenlevingsovereenkomsten toedicht neemt gradueel af naarmate de overheid zich op dit domein gaat profileren. Waarom nog twee keer nadenken over een scheiding als de betrokkenen achteraf onder de subsidies en voordelen bedolven worden? Maar wat in mijn ogen nog gevaarlijker is, is de vaststelling dat de overheid meer en meer een surrogaatouder aan het worden is. En laat het nu net dat soort ontwikkelingen zijn die doorgaans een dictatuur van een vrije samenleving onderscheiden. Patricia Morgan wijdt eveneens een deel van haar boek aan de kwaliteit van de door de overheid geleverde diensten en stelt op basis daarvan onomwonden dat privé-investeringen in de ontplooiing van het kind op geen enkele manier door de overheid bijgehaald kunnen worden.

En ook over de oplossing voor deze situatie bindt Morgan er geen doekjes om. “De voordelen voor de gemeenschap van nauwe traditionele familiebanden zijn dermate gigantisch dat het gezin beter beschermd dan bestreden zou worden door de overheid.” Na het doorworstelen van alle data uit dit boek, kan geen enkele eerlijke lezer zichzelf nog rationeel voorhouden dat “medeleven” en “sympathie” enkel maar kunnen bestaan binnen een welvaartsstaat. Het perverse aan dit systeem is net dat het, bewust of onbewust, de persoonlijke verantwoordelijkheid van mensen terugschroeft en dat tracht te compenseren met een omnipotente en omnipresente overheid. De welvaartsstaat vernietigt het traditionele gezin en alle voordelen die daarmee gepaard gaan en brengt kinderen zware schade toe door de gelijkschakeling van hun opvoeding en het kunstmatig weggommen van hun verschillen.

“Vrijwillige interactie tussen gezinnen binnen een familie moet de eerste bron van welzijn en steun zijn,” besluit Patricia Morgan. En ik kan haar daar enkel maar gelijk in geven. Het is immers inherent aan de overheid als instituut dat middelen verspild worden, vrijheid en verantwoordelijkheid op het collectief afgewenteld worden en enorme misallocaties op de markt teweeggebracht gaan plaatsvinden. De overheid zou dan ook maar de allerlaatste toevlucht van de mensen mogen zijn, en eigenlijk bij voorkeur zelfs dan niet. Het is dan ook hard voor klassiek-liberalen om vandaag te moeten vaststellen dat de overheid in meer en meer maatschappelijke domeinen de eerste toevlucht geworden is. En ook al is de negatieve fall-out van deze “overheid eerst”-doctrine ondertussen voor elke econoom die naam waardig duidelijk, de situatie omkeren zal andermaal een werk van lange adem worden. Maar hopelijk kan dit schitterend boek van Patricia Morgan het debat terug op gang trekken. Want anders ziet het er eigenlijk niet echt goed uit voor onze kinderen.


Deze recensie zal ook verschijnen in de volgende Blauwdruk.

Meer over dit boek van Patricia Morgan op www.iea.org.uk.
Meer teksten van Vincent De Roeck op www.libertarian.be.