Het Jaar van het Rund

Beate meelopers van de opmars van het Engels beweren en geloven dat het voor de geglobaliseerde communicatie toch wel een grote sprong voorwaarts is, zo één gemeenschappelijke tweede taal voor iedereen. Misschien, maar het brengt ook zijn eigen soort communi-catieproblemen met zich. Over het Chinese Nieuwjaar bijvoorbeeld.

Uit mijn kinderjaren herinner ik me een krantentitel over de import van uitgelezen "ossen" voor de rasverbetering van inheemse runderen. De brave pennenlikker had blijkbaar een bericht van een Engelstalig persagentschap over "oxen" afgeschreven en min of meer vertaald. "Oxen", dat zijn namelijk "runderen", een unisex term voor de hele soort. Oxford of "Osvoorde" was ooit een "runderwaadplaats", waar runderhoeders hun kudde naar de overkant leidden; en zo'n kudde omvatte koeien en kalveren en stieren, en misschien ook wel ossen, maar zeker niet uitsluitend. De term "ox" is dubbelzinnig, want hij kan soms ook de verknipte stier aanduiden, maar het ondubbelzinnige en specifieke Engelse woord voor de balloze stier is "bullock", of ook "steer". Als woord gelijkend op en verwant met het Nederlandse "stier" is dat laatste een zogenaamde "valse vriend", een woord dat je op het verkeerde been zet, dat achter een gelijkend uitzicht een verschillende betekenis verbergt. En die bedrieglijke gelijkenis geldt dus ook voor het woordpaar "ox"/"os". "The Year of the Ox" betekent niet wat je nu in veel Vlaamse kranten leest, maar wel "het Jaar van het Rund". Nu de Chinezen de intrede van het Jaar van het Rund vieren, kunnen we mensen die in een Rundjaar geboren zijn, geruststellen: er mankeert hun niks.

Deze verwarring zou zich niet voordoen als men niet via het Engels maar rechtstreeks uit het Chinees vertaalde. Het Chinese woord Niu betekent gewoon Rund, zowel de stier (gongniu), de os (yangongniu) als de koe (muniu). Volgens de recent overleden geleerde Chang Tsungtung komt het net als de meeste Chinese veeteeltterminologie uit het Indo-Europees, namelijk via archaïsch Chinees *ngiu uit het Indo-Europees *gwou, waaruit ons woord "koe". Veeteelt was immers iets van de steppebarbaren, die melk dronken, iets wat aan de Oost-Aziatische keukens totaal vreemd is. Wie zich ooit aan macrobiotiek gewaagd heeft, zal ondervonden hebben hoe lastig het aanvankelijk is, om radicaal van kaas en yoghurt afstand te doen.

Omdat astrologiegelovigen vaak nogal gevoelerig zijn, sloven ze zich uit om "inclusieve" en niet-kwetsende vertalingen van de Chinese naam van de Dierenriemtekens te bedenken. In Franse boeken wordt Zhu, "varken", daarom doorgaans vertaald als Sanglier, "everzwijn" (in het Chinees echter Yezhu), dat schijnt minder cru te zijn. Ach ach, niet flauw doen, als geboortige van het jaar in kwestie durf ik me gerust een Varken noemen; en fier het te zijn. Voor het huidige jaar probeert men die onaangename term "Os" te ontvluchten door er "Buffel" van te maken, maar dat zou dan Yeniu zijn, of Shuiniu voor de waterbuffel. Het is echter beter om de foute vertaling van Niu gewoon door de juiste te vervangen, namelijk Rund, een heel brede inclusieve term. Kom er gewoon eerlijk voor uit: "Ik ben een Rund."