Wordt IJsland in 2009 het 28ste lid van de EU? (Hoegin)

Europees Commissaris voor Uitbreiding Olli Rehn verklaarde donderdag tijdens een videoconferentie met Reykjavik vanuit Oslo dat de Europese Commissie zich mentaal al aan het voorbereiden is op een aanvraag tot lidmaatschap vanuit IJsland, en dat een snelle behandeling van die aanvraag niet uit te sluiten valt. Concreet spiegelde hij IJsland voor dat het eiland al in de loop van 2009 lid zou kunnen worden van de Europese Unie, en daarmee Kroatië vooraf zou kunnen gaan.

IJsland zit financieel zwaar in de problemen als gevolg van de wereldwijde bankcrisis die de banksector op het eiland volledig in mekaar deed storten. Eén van de neveneffecten van de ineenstorting van de banksector is dat de IJslandse kroon in waarde als een baksteen naar beneden is gevallen, waardoor een groot deel van de bevolking, ook zij die niet mee in het bankavontuur gestapt waren, rechtstreeks getroffen werd. Het was op het eiland immers niet ongewoon de lening voor het huis of de wagen in vreemde valuta aan te gaan, voornamelijk de euro dan, en sommige eilandbewoners moeten vandaag per maand meer interesten op hun leningen betalen dan ze via het loonbriefje binnenkrijgen. En wie geen lening in vreemde valuta aanging zit geplaagd met een torenhoge IJslandse rente, want vaste rente op een lening is een vrijwel onbekend begrip. De laatste weken vonden daarom ook meerdere demonstraties plaats in de hoofdstad Reykjavik, en sommigen eindigden zelfs in de rellen – een zeldzaamheid op het eiland, ook al gaat het absoluut niet over Grieks-anarchistische toestanden. Sommige betogingen brachten overigens duizenden mensen op de been, naar IJslandse verhoudingen een aanzienlijk aantal, want het land telt slechts een goede 300.000 inwoners.

Het eiland is lid van de NAVO, de EVA, de EER en de Schengenruimte, maar heeft zich buiten de Europese Unie gehouden. Opiniepeilingen hebben immers steeds een grote tegenstand tegen een lidmaatschap aangetoond, en IJsland is daarom ook het enige Scandinavische land dat tot nog toe zelfs nog geen referendum over EU-lidmaatschap heeft georganiseerd. Eén van de redenen waarom IJsland zich steeds liever buiten de EU heeft gehouden zijn de rijke visgronden rond het eiland, maar recent kwam daar ook de sterke en zeer expansieve banksector als argument bij. Nu dit laatste op een zo catastrofale wijze weggevallen is, is de wind op het eiland radicaal naar een andere richting gedraaid, en volgens de laatste opiniepeilingen zou er nu een grote meerderheid bestaan die zich uitspreekt vóór een toetreding tot de EU.

Deze verandering is de reden waarom de voormalige IJslandse Minister van Buitenlandse Zaken Jón Baldvin Hannibalsson tijdens de videoconferentie zonder omwegen aan Europees Commissaris Olli Rehn vroeg hoe snel IJsland lid zou kunnen worden van de Europese Unie. Het eiland bevindt zich immers in een noodsituatie, en heeft daarom een noodoplossing nodig. Het antwoord van Olli Rehn was ook opmerkelijk direct: IJsland zou kunnen rekenen op een expressbehandeling, waardoor het land al in de loop van 2009 lid zou kunnen worden – en hetzelfde geldt trouwens ook voor Noorwegen, voegde hij er in één adem aan toe. Andere landen, zoals Kroatië dat zelf geduld moet oefenen om lid van de EU te mogen worden en nu IJsland misschien wel zal zien voorschieten, hebben nooit op zo'n expressbehandeling kunnen rekenen. Omdat zowel IJsland als Noorwegen lid zijn van de EER is ongeveer drie vierde van de Europese wetgeving op z'n plaats in de twee Noordse landen, en daarom zou een lidmaatschap en integratie zo vlot kunnen verlopen, is de officiële verklaring.

Maar wat zou de echte verklaring zijn? Zeker, dat het grootste deel van de wetgeving al ingevoerd is speelt natuurlijk een grote rol, maar wat een nog grotere rol speelt is dat de twee landen een aantal troeven hebben waar de EU reeds lang likkebaardend naar loenst. Zelfs al ligt de banksector op IJsland vandaag in duigen en is het eiland virtueel bankroet, fundamenteel bestaat er weinig twijfel over dat IJsland nog niet onmiddellijk tot onderontwikkeld land uitgeroepen hoeft te worden, en dat het op relatief korte termijn een netto betaler aan de EU zal worden. Of toch alleszins sneller dan pakweg Bulgarije, Kroatië, of, tja, Spanje of Portugal. En over die twee laatste landen gesproken, de regeringen in beide landen hebben waarschijnlijk al eens opnieuw uitgerekend hoeveel kabeljauw en andere vis hun vissers in de IJslandse wateren zullen kunnen gaan vangen als IJsland lid van de EU zou worden. Voor hen mag IJsland waarschijnlijk volgende week al lid worden van de EU als het deze week niet meer zou lukken. Dat een eventuele expressbehandeling van de IJslandse kandidatuur tot lidmaatschap van de EU een teken van barmhartigheid tegenover en medeleven met de zwaar geplaagde IJslandse bevolking zou zijn, is een sprookje dat de Europese Commissie misschien wel zal proberen op te hangen, maar waar verder beter niet al te veel geloof aan gehecht wordt.

Ik betwijfel daarom of het wel zo wijs is van de IJslandse bevolking en regering om nu in zeven haasten lid te willen worden van de Europese Unie om een probleem op korte termijn op te lossen. De onderhandelingen over een eventuele toetreding zullen uitwijzen of IJsland ook zal mogen toetreden tot de eurozone op dezelfde dag dat het toetreedt tot de Europese Unie. Ik vrees echter dat IJslanders in het «beste» geval de euro zullen kunnen afkopen met hun visgronden, in het slechtste geval echter geconfronteerd zullen worden met een armada aan Spaanse en Portugese vissers die de kabeljauw in hun eigen wateren van voor hun netten komen wegvissen, zonder daar zelfs tegen te mogen protesteren, en bovendien zonder te mogen toetreden tot de eurozone vóór het land er financieel weer bovenop is. In dat laatste geval zou het over enkele maanden of jaren wel eens een heel onprettig ontwaken kunnen worden uit de huidige IJslandse nachtmerrie.