Was er geen armoede onder het communisme?

Gisterenavond zond het programma "Panorama" op Canvas een documentaire uit over de kloof tussen arm en rijk in Moskou. In de aankondiging zei Wim De Vilder aan het einde van het 19u-Journaal dit. "In de tijden van de Sovjet-Unie was iedereen gelijk. Extreme rijkdom bestond nauwelijks. En ook armoede of werkloosheid kwam niet in de statistieken voor. Dat is nu helemaal anders." (sic!)

Natuurlijk bestond er in de Sovjet-Unie geen armoede, wat altijd een relatief gemeten maatschappelijk fenomeen is. Moesten we de levenskwaliteit van de Moskovieten onder het communisme echter objectief benaderen, dan leefden ze gewoon allemaal in armoede. Op een klein aantal partijbonzen na natuurlijk. De opmerking in het Journaal is dan ook gewoon incorrect en wansmakelijk. Of Wim De Vilder hiermee zijn eigen onwetendheid of zijn eigen politieke overtuiging ten toon gespreid heeft, laat ik in het midden. Alleen even zeggen dat als het toch zoveel beter was in de Sovjet-Unie, hij voor mijn part gerust naar Cuba, China of Myanmar mag verhuizen.

De documentaire "Het nieuwe Moskou" zelf was wel objectief en politiek neutraal. Zoals de meeste reportages die in het buitenland aangekocht worden en minimaal bewerkt worden, tenzij dan om de illusie te blijven cultiveren dat het eigen VRT-werk zou zijn, maar dat is een heel andere discussie. De documentaire toont de twee uitersten: de schatrijke oligarchen die de industrie én de politiek domineren, en de straatarme daklozen. Dat de reportage volledig voorbijgaat aan de opkomende middenklasse in Rusland nam ik er voor één keer graag bij, net omdat beide extremen eerlijk en genuanceerd aan bod kwamen. Op enkele luttele gratuite tussenopmerkingen van de Vlaamse filmbewerkers na dan, maar goed, het is geweten dat we dat er nu eenmaal moeten bijnemen.

De rijken danken hun weelde vaak aan hun contacten met of hun verleden binnen de communistische administratie, en bij het overgrote deel van de miljonairs is hun fortuin niet afkomstig van innovatie, maar gewoon van de ontginning van de Russische grondstoffen of van de derivaten daarvan. Maar de van oorsprong Franse documentaire stond ook stil bij het maatschappelijk engagement van de industriebonzen op vlak van gratis concerten voor de gewone mensen en de creatie van ongeziene aantallen nieuwe jobs. De rijken zijn decadent en smijten met geld, maar hebben ook meer en meer aandacht voor private liefdadigheid en het financieren van sociale projecten allerhande. En de voordelen die de rijken vandaag van de overheid krijgen, lijken zich allemaal in de sfeer van bouwvergunningen en politiebescherming te bevinden, wat ik op zich eigenlijk normaal vind. Ook in het Westen krijgen grote ondernemers en bedrijvengiganten makkelijker vergunningen dan anderen, en ook in het Westen patrouilleert de politie nauwgezetter in bepaalde residentiële wijken dan elders. En niet enkel in Beverly Hills, Park Avenue, Knightsbridge of Belgravia is dat trouwens zo.

De armen hebben een miezerig bestaan en hun levensverhalen zijn steeds tragisch, maar bijna altijd hebben de armen ook ergens zelf schuld aan hun situatie. Alcohol- of drugsverslaafden die hun flat verkopen om hun volgende roes te kunnen betalen, is schrijnend, maar daar hebben de rijken op zich geen schuld aan. Idem voor de straatkinderen die van huis of van hun internaat weggelopen zijn, of de tienermoeders die geen eigen bestaansmiddelen of vaste relatie hebben. Om van de massale plattelandsvlucht nog maar te zwijgen. Een ander probleem natuurlijk zijn de massale onteigeningen van Sovjet-huisjes om plaats te maken voor moderne flatgebouwen. Vaak gaan die gepaard met menselijk leed, zeker bij oudere mensen, maar algemeen is ook die praktijk niet typisch Russisch. Dat maakt dit zeker nog niet aanvaardbaar, maar ook in het Westen moeten particulieren maar al te vaak weg om grote bouwprojecten mogelijk te maken. Denk bij ons maar aan Doel bijvoorbeeld.

Uiteindelijk zijn de armen van Rusland zelfs gebaat bij een grote kloof tussen arm en rijk. In tegenstelling tot een absurd egalitaire samenleving biedt deze tweespalt ongeziene mogelijkheden voor de armen om ook zelf rijk te worden. De sociale mobiliteit is immers veel groter in situaties van ongelijkheid. Als nu ook de Russische overheid dat eens zou willen beseffen en haar economische hervormingen versnellen, dan zou het einde van de mogelijkheden voor de ontluikende middenklasse pas helemaal zoek zijn.