Monarchie en democratie? (Hoegin)

«Koning verleidt Van Rompuy,» kopte de krant De Standaard deze morgen op de voorpagina nadat koning Albert II er zondagnamiddag dan toch in geslaagd was Herman van Rompuy over te halen de formateursopdracht te aanvaarden. Zusterkrant Het Nieuwsblad schrijft «Koning wringt ‘ja’ uit Van Rompuy». Maar past het wel in een democratie dat een niet-verkozen staatshoofd politici «verleidt» of «‘ja’ uit hen wringt» om formateur of Eerste Minister te worden?

We hold these truths to be self-evident – that all monarchs are usurpers and descendants of usurpers; for the reason that no throne was ever set up in this world by the will, freely exercised, of the only body possessing the legitimate right to set it up – the numerical mass of the nation.
Mark Twain in een brief aan Sylvester Baxter van de Boston Herald, 1889

Het kan toch niet anders dan bijzonder merkwaardig genoemd worden dat amper een week nadat een Eerste Minister en een Minister van Justitie zich genoodzaakt zagen af te treden omdat zij ervan verdacht werden de scheiding der machten geschonden te hebben, een niet-verkozen staatshoofd druk kan zetten op een politicus om toch maar een politieke opdracht te aanvaarden, zonder dat ook maar één enkele krantencommentator daarover een opmerking maakt. Meer zelfs, de meeste commentatoren schijnen eerder opgelucht te reageren op het welslagen van deze zo fundamentele schending van alle mogelijk democratische principes, omdat het belang van het land op het spel stond.

Laten we de gebeurtenissen van gisteren in Laken even rustig op een rijtje zetten. Rond 15.00 kwam verkenner Wilfried Martens, het witte konijn dat koning Albert II voor Kerstmis uit zijn hoge hoed getoverd had, zijn eindverslag voorleggen, maar zelfs bij het naar buiten gaan van de verkenner mocht de bevolking niet weten wat er precies in dat eindrapport stond, en zeker niet welke aanbeveling Wilfried Martens gemaakt had wat betreft de persoon van de volgende formateur, en dus hoogstwaarschijnlijk ook Eerste Minister. Hij wou zelfs niet kwijt óf hij daarover een aanbeveling gemaakt had of niet – de pers en de bevolking had er volledig het raden naar. Een tijdje later duikt Kamervoorzitter Herman van Rompuy in Laken op, om enkele uren later weer naar buiten te komen als… formateur. Nog goed dat de bevolking dat dan ten minste nog mocht vernemen, maar wat er zich ondertussen afspeelde op het koninklijk paleis valt natuurlijk onder het beruchte colloque singulier, ook al kunnen daar toch wel enkele prangende vragen bij gesteld worden.

Een eerste vraag is immers of Wilfried Martens Herman van Rompuy aanduidde als nieuwe formateur, dan wel of de koning die beslissing op eigen houtje nam. Is het laatste het geval, dan is de koning duidelijk zijn boekje te buiten gegaan. De tweede vraag is vervolgens of Herman van Rompuy door de koning onder druk gezet werd, en of hij uiteindelijk gezwicht is omwille van persoonlijk belangen, die van zijn partij of de bevolking, dan wel omwille van ontzag voor de koning en het respect dat een Minister van Staat meent te moeten opbrengen voor de wil van die koning. In dat laatste geval is het duidelijk dat Herman van Rompuy onder valse premissen aan zijn opdracht begonnen is, en dus nooit had mogen aanvaarden.

Denken we immers even na hoe zoiets in een échte democratie zou verlopen zijn. Met een al dan niet rechtstreeks verkozen president zou er immers geen enkel probleem geweest zijn: hij mag immers zoveel konkelen met of druk zetten op andere politici als hij wil, vroeg of laat zal hij toch verantwoording moeten afleggen aan de bevolking, eventueel via een omweg, en indien de bevolking zijn gekonkel of theater niet op prijs weet te stellen, riskeert hij de laan uitgestuurd te worden. Kijk naar Frankrijk, waar een Nicolas Sarkozy dit jaar zijn koers fel heeft moeten bijsturen omdat hij in het begin het al te bont maakte. Is er geen president voorhanden, zou de normale democratische weg geweest zijn dat bijvoorbeeld CD&V-partijvoorzitster Marianne Thyssen of een boegbeeld uit die partij eens een diep gesprek zou gehad hebben met Herman van Rompuy om hem over de streep te trekken, of desnoods de hele partijraad samen, maar een opvoering waarbij een koning het vuile werk moet opknappen van een partijvoorzitster die blijkbaar haar taak niet aan kan strookt alvast niet met mijn beeld van hoe een democratie in mekaar zou moeten zitten en werken.

Let wel, dat Wilfried niet aan de pers kwijt wou of hij nu Herman van Rompuy dan wel Jean-Luc Dehaene voorstelde als de nieuwe formateur is op zich geen probleem. Enige discretie kan nooit kwaad om een moeilijk politiek probleem op te lossen, maar het probleem blijft wel dat in de ketting om Herman van Rompuy te overtuigen de formateursopdracht op zich te nemen één dikke ondemocratische schakel zat. En dat de pers, die zich anders graag opwerpt als de beschermer van de democratie, zeker wanneer het erom gaat te waarschuwen tegen een bepaalde oppositiepartij die zelfs nog niet over één enkele schepen in de minste gemeenteraad beschikt, laat staan een ministersportefeuille, dit zomaar laat voorbij gaan, zonder ook maar één enkele kik te geven, en dat dan amper een week nadat de kolommen nog bol stonden van de ronkende verklaringen over hoe erg het wel was dat twee ministers de principes van de rechtsstaat geschonden hadden. Alsof dat iets nieuws zou geweest zijn in België. En het ergste van al: de pers hoefde waarschijnlijk, in tegenstelling tot Herman van Rompuy dan, niet eens onder druk gezet te worden om medeplichtig te zwijgen.