Met het kapitalisme is helemaal niets mis (Boudewijn Bouckaert en Geert François)

De kritiek op het kapitalisme die de voorbije dagen en weken weerklonk is volkomen misplaatst, betogen Boudewijn Bouckaert en Geert François. Met de ondernemers en de markt zit het volgens hen niet fout, wél met overheidsbemoeienis op de financiële markt.

De economische wetenschap is een gesystematiseerd verlengstuk van het gezond verstand, zei Ludwig von Mises, die samen met Friedrich Hayek de meest prominente vertegenwoordiger van de Oostenrijkse school was. De meerderheid van de huidige economen volgen von Mises niet en hebben de economische wetenschap omgetoverd tot een kabbala van mathematische formules en gesofisticeerde modellen. Machteloze modellen zijn het, want geen enkele economische bolleboos wist ons maar een begin van voorspelling te geven van de huidige financiële crisis.

Intussen bejubelt de harde linkerzijde het eigen groot gelijk over de perversiteit van het kapitalisme. Links ruikt hier een ideologisch revanchemoment voor het socialistisch debacle van 1989, en diept aloude remedies op: meer overheidsinterventi e en nationalisatie van de hele bancaire sector. Toegegeven, door de omvang van de financiële crisis, die zeker nog niet uitgewoed is, heeft links de schijn mee dat het niet louter gaat om ondernemingsfalen binnen een systeem, maar wel van een falen van een systeem. De vraag is evenwel: welk systeem?

Productie van geld en krediet

De huidige crisis geeft geen enkele indicatie dat het spontane coördinatieproces dat plaatsgrijpt op de markten van goederen en diensten, kapitaal en arbeid fundamenteel foutloopt. De meeste coördinatiestoringen vinden hun oorzaak, hetzij in specifieke overheidsinterventi e, hetzij in de werking van het financieel kapitalisme, een subsysteem van de vrije markt.

Het financieel kapitalisme bepaalt enerzijds, door zijn greep op geld en krediet, de bloedsomloop van het kapitalisme maar gehoorzaamt anderzijds aan fundamenteel andere wetten dan het gewone ondernemerskapitali sme. De productie van geld en krediet, want daar draait het om in het financieel kapitalisme, wordt rechtstreeks of onrechtstreeks bepaald door overheidsinterventi e. Het 'fiat'-geld, dat zijn waarde niet ontleent aan de materie waaruit het gemaakt is (zoals zilveren munten), maar aan het vertrouwen dat we er goederen en diensten mee kunnen kopen, en waar de wereld nu al een kleine vijftig jaar op draait, wordt niet door de markt geproduceerd maar wel, via ingewikkelde kanalen, door de centrale banken, die in de praktijk handelen als overheidsinstelling en.
De kredietverschaffing is essentieel voor een goed functionerend kapitalisme, want het krediet regelt de intertemporele coördinatie van de plannen van consumenten en producenten.

Hoe draait de cirkel? Wanneer de consumenten consumptie uitstellen en een groter aandeel van hun inkomen sparen, waardoor het aanbod op de kredietmarkt stijgt en de rente daalt, dan geven zij een signaal naar de producenten dat er meer kan geïnvesteerd worden in kapitaalgoederen, zoals machines. Aan de stijging van de productie van consumptiegoederen, die het gevolg is van de gestegen investeringen, zal dan ook een gestegen vraag beantwoorden, namelijk de vraag die voortvloeit uit de eerder uitgestelde maar nu gerealiseerde consumptiebeslissin gen. Wanneer de overheid geld pompt in de economie en de rente verlaagt, worden de investeringen gestimuleerd zonder dat er hieraan noodzakelijkerwijs een gestegen vraag naar consumptiegoederen in de toekomst aan beantwoordt. Vroeg of laat moet dit leiden tot een sanering, met recessie als gevolg.

De geldschepping vanwege de overheid en tevens de impliciete garantie dat men 'grote banken' niet failliet zal laten gaan, schept een mentaliteit van onzorgvuldigheid in de banksector, die in de gewone ondernemingswereld ongekend is. Rond gesofisticeerde financiële producten zoals CDO's en ABS ontstaan zeepbellen die gebaseerd zijn op een gemeenschappelijke dwaling.

Het is zoals in de DDR op het einde van het communisme. Tot op een bepaald moment geloofde iedereen dat iedereen geloofde in het communisme. Relatief onbelangrijke gebeurtenissen kunnen deze gemeenschappelijke dwaling doen verdwijnen waardoor het systeem als een kaartenhuisje in elkaar stort. Goodbye Lenin, maar nu ook Goodbye Wall Street?

De subprimecrisis in de VS, overigens grotendeels het gevolg van de Community Reinvestment Act waardoor banken verplicht werden aan subprimeleners hypothecaire leningen toe te staan, is de vonk die de uitslaande brand in het financiële systeem heeft doen ontstaan.
Mieke Vogels stelde een paar dagen geleden nog dat het onverantwoord zou zijn om, eens de crisis bedwongen, over te schakelen op een 'business as usual'-houding. Voor een keer heeft ze groot gelijk. Het kapitalisme moet evenwel niet afgeschaft worden of aan een algemene voogdij van de staat onderworpen worden. Wel moet er een ernstig debat worden gevoerd om de mechanismen, waarop het financieel kapitalisme drijft, te herbekijken.

Er moet nagedacht worden over de monetaire constitutie van onze systemen en over hoe de onbeperkte geldschepping van de overheid aan banden kan worden gelegd. Hierbij zou de gedachte van een goudstandaard en een hernieuwd Bretton Woodssysteem van onder het stof moeten worden gehaald.
De markt in financiële producten moet stevig onder 'the rule of law'-gebracht worden om de enorme informatie asymmetriëen op deze markt tegen te gaan. De producten moeten eenvoudiger worden en de verantwoordelijkhed en transparanter. Wellicht levert dit op korte termijn lagere rendementen. Op langere termijn wordt het systeem evenwel gestabiliseerd.

Tenslotte moet men, niettegenstaande het gekraai over falende markten, ook een reeks bestaande overheidsinterventi es en toezichtsmechanisme n durven te herzien. De Community Reinvestment Act bijvoorbeeld, hoe goed bedoeld ook om minderheidsgroepen te helpen, had perverse effecten, die overigens reeds in 1999 werden voorspeld door Steven Holmes in de New York Times.

Het ondernemingskapital isme heeft bewezen de gemiddelde welvaart te kunnen versterken en te doen stijgen. Deze financiële crisis biedt, hoe sarcastisch het ook moge klinken, opportuniteiten om het ondernemerschap van het dynamische Vlaanderen en Europa te herwaarderen.

Want hoe raar het ook weze, het economisch kapitalisme dient op te treden als referentie voor het financieel kapitalisme. Kapitaal volgt grondstof en niet omgekeerd, daarover dienen we te waken in de toekomst.

De grot van Plato mogen we niet aanvaarden als standaard, de schimmenwereld is niet de onze.

Een nieuwe financiële markt, gebaseerd op gezond verstand, treedt aan. Wonden worden gelikt, verantwoordelijken dienen te worden aangesproken maar we kunnen een nieuwe Spaanse Inquisitie missen als kiespijn. Ook die verantwoordelijkhei d hebben we tegenover de volgende generaties: we mogen wat we hebben opgebouwd niet zelf onderuithalen. Onze kinderen verdienen beter.

Het ondernemingskapital isme heeft bewezen de gemiddelde welvaart te kunnen doen stijgen. Deze financiële crisis biedt, hoe sarcastisch het ook klinkt, opportuniteiten om het ondernemerschap van het dynamische Vlaanderen en Europa te herwaarderen.

Boudewijn Bouckaert en Geert François zijn leden van de Cassandra Denktank. Cassandra is verbonden aan Lijst Dedecker.

15 oktober 2008 (De Morgen)

REACTIES:


Meyrem Almaci (kamerfractievoorzi tter Groen!)

"Zo deed Bouckaert . . . gisteren in deze krant een poging tot
geschiedsvervalsing . Hij stelt dat de Community Reinvestment Act . . . mee
aan de basis ligt van de hypotheekcrisis in de VS. Wat hij niet uitlegt is
hoe deze 30 jaar oude wet aan de basis kan liggen van een crisis die is
ontstaan tussen 2004 en 2007. Hoe verklaart hij de vloedgolf van
rommelkredieten die ontstaan zijn nadat de regering Bush deze wet in 2000
gevoelig afzwakte? Hoe durft iemand te verkondigen dat deze wet enige schuld
treft als 80 procent van de rommelkredieten is uitgegeven door instellingen
die niet onder deze wet vielen?"

"Aan de ene kant laat Bouckaert het neoliberale marktfundamentalism e
weerklinken en aan de andere kant horen we een pleidooi voor meer
regulering. Hij verkondigde dat de financiële wereld sterk onder 'the rule
of law' geplaatst moet worden. Dat is een ongeziene ideologische
inconsistentie. "

Dirk van Duppen (PVDA+)

"De bankcrisis van nu is een logisch gevolg van wat de Europese Commissie
reeds vaststelde: een voortdurende daling van inkomen uit kapitaal tegenover
een voortdurende aangroei aan kapitaal.. . . Mensen moeten steeds meer
produceren tegen steeds lagere loonkosten. . . . "De daling van de lonen en
dus de beperking van de consumptie van de bevolking botst met de neiging van
de kapitalistische productiecapaciteit om voortdurend te groeien. Dat is de
echte reden van de crisis van overproductie" schreef Karl Marx in 1867.
Verder schreef hij ook:"Uiteindelijk ontstaat er niet alleen overproductie,
maar ook overaccumulatie van kapitaal.""

Caroline Gennez (voorzitter SP A)

"Ik zeg u: vertrouwen is goed, controle is beter. LDD zegt dat de impliciete
garantie van de overheid om de banken niet failliet te laten gaan een
mentaliteit van onzorgvuldigheid heeft gecreëerd in de banksector. Come
again? Het is de schuld van de overheid dat het financieel kapitalisme heeft
gedaan wat het heeft gedaan? Komaan zeg. . . . Eind september is de
interbankenmarkt volledig stilgevallen. De banken stelden vast dat de
risico's die ze zelf hadden genomen ongemeen groot waren; en dat de prijs
voor dat risico te hoog opliep. Het gevolg was dat de cashrijke banken
razendsnel beslisten om hun geld bij zich te houden. de andere banken konden
hun plan trekken. Als ik de redenering van Lijst Dedecker goed begrijp, was
dat het moment bij uitstek om de banken op hun verantwoordelijkhei d te
wijzen door er een paar failliet te laten gaan. Zo'n stelling zegt alles
over hun programma."

WEDERWOORD VANWEGE BOUCKAERT EN FRANCOIS:

Financiële crisis

Onze column (DM 15/10) heeft de linkse pennen in beweging gebracht. Dat was ook onze bedoeling. Niet zozeer partijpolitiek scoren, maar wel een grondig debat losweken over de betekenis en de gevolgen van de financiële crisis. De titel 'Met het kapitalisme is helemaal niets mis' komt trouwens niet van ons, maar van de redactie. Deze titel geeft de grondtoon van onze visie helemaal niet goed weer. Met het huidige financiële kapitalisme is wel degelijk veel mis.

Caroline Gennez (sp.a) reduceert onze column volledig tot een partijpolitiek stuk. De column gaat uit van Cassandra en niet van LDD. Cassandra staat onafhankelijk tegenover LDD en tracht het algemene politieke en ideologische debat aan te zwengelen. Bovendien schuift Caroline Gennez ons oordelen in de pen die er nooit inzaten of uitkwamen. Wij zeggen dat de impliciete garantie vanwege de overheid om grote banken niet failliet te laten gaan een houding van zorgeloosheid ('moral hazard') in de hand werkt. Elke economist zal dit beamen. Daarmee hebben we niet gezegd dat men banken, eens het systeem zover ontspoord is als het nu is, daadwerkelijk failliet moet laten gaan. Om een algemene 'meltdown' te vermijden moest de overheid inderdaad tussenkomen. Of de wijze waarop zij dat gedaan heeft de juiste is, is een ander debat. Het is een beetje flauw van Caroline Gennez dat zij dergelijke verdraaiingen gebruikt om bij potentiële kiezers van een succesvolle concurrent paniek te zaaien. We zouden bijvoorbeeld even flauw doen door te beweren dat een socialistische topfiguur zoals Herman Verwilst een van de spilfiguren is geweest in het Fortisdrama.

Meyrem Almaci (Groen!) echter maakt een interessante opmerking wanneer zij een inconsistentie ziet tussen 'ons neoliberaal marktfundamentalisme' en ons pleidooi voor regulering. Wij zijn niet op een dogmatische wijze tegen regulering. Regulering kan wanneer duidelijk is aangetoond dat er sprake is van marktfalingen, de remedie niet erger is dan de kwaal en andere instrumenten (informatieverstrekking, convenanten, fiscale instrumenten) geen soelaas bieden. De voornaamste marktfaling in de banksector zijn informatieasymmetriëen in de verhandeling van ingewikkelde financiële producten. Regulering en overheidstoezicht kunnen hier zinvol zijn. Links vervalt echter in staatsfundamentalisme door de gehele crisis uitsluitend aan de markt toe te schrijven en zich niet af te vragen of ook bepaalde vormen van regulering en falend staatstoezicht geen oorzaken waren.

Pascal Dedecker en Almaci verwijten ons aan geschiedenisvervalsing te doen door de Community Reinvestment Act als een van de oorzaken aan te wijzen. Deze wet dateert van 1977 en de crisis kwam inderdaad veel later. Ook beroepen ze zich op de studie van Michael Barr van het linkse Brookings' Institute, waarin wordt beweerd dat het grootste deel van de 'subprime'-leningen niet kwam van banken die onder CRA-supervisie vielen. Wij willen hier niet in een eindeloos welles-nietesspel vervallen over de oorzaken van de Amerikaanse 'subprime'-crisis. Toch twee opmerkingen.

Het argument dat de CRA van 1977 dateert en de crisis veel later kwam, is onzin. De Community Reinvestment werd in 1995, onder druk van buurtactivisten zoals ACORN, grondig versterkt en voorzien van sancties voor banken die niet aan de politiek van 'subprime'-leningen meededen. Klassieke kredietvoorwaarden zoals de verhouding geleend bedrag-inkomen en het belastbare inkomen werden als 'verouderd' beschouwd. De belangrijkste voorwaarde werd het volgen van een 'credit counseling program'!

Wat de studie van Barr betreft, zelfs als deze klopt, dan nog ligt de CRA aan de basis van een groot aantal 'subprime'-leningen. Maar wellicht klopt zijn telling niet omdat vele zogezegd onafhankelijke hypotheekmaatschappijen in feite leningen, afkomstig van banken onder CRA-supervisie, doorverkochten. Die zouden moeten worden meegeteld.

Wij hebben ook niet beweerd dat de Community Reinvestment Act de enige oorzaak is van de 'subprime'-crisis. Ook de overheidsdruk op Fannie Mae om goedkope leningen van banken op de secundaire markt te kopen, heeft banken tot roekeloos gedrag aangezet. Economisten hebben al in de negentiger jaren gewezen op het gevaar van deze politiek. Anders dan men dikwijls voorhoudt, komt de overheid ook in de VS frequent tussen in de markt. De impact van die interventie weren uit de analyse getuigt van economisch negationisme.

Boudewijn Bouckaert en Geert François

De Morgen (18 oktober 2008)

Boudewijn Bouckaert was op zaterdag 18 oktober 2008 ook te beluisteren op Radio 1 in "ongehoorde meningen" (ga naar "beluister de jongste uitzending"):

http://www.radio1.be/programmas/onme/