De dogmatiek van Dirk Verhofstadt

Het is weer van dattum. Onze goede vriend Dirk Verhofstadt heeft andermaal een column geschreven waarin hij van leer trekt tegen het libertarisme alsof wij dogmatisch zouden zijn. En alsof het libertarisme überhaupt een totaal andere ideologie zou zijn dan het liberalisme zoals het doorheen de geschiedenis overal gepercipieerd werd. Ik verbaas mij eigenlijk al lang niet meer voor de fratsen en van weinig gevoel voor Waarheid getuigende teksten van Dirk Verhofstadt of zijn stamboomliberale protégé’s Egbert Lachaert en Mathias De Clercq, maar deze column kon ik best pruimen. Niet omwille van de intellectueel oneerlijke inhoud maar omwille van het strelen van mijn ego en dito ijdelheid. Het LVSV of Liberaal Vlaams Studentenverbond wordt door hem - zonder de naam expliciet te vermelden maar kom, het ligt er vingerdik op - afgedaan als een bende “marktfundamentalistische studenten”. Enkel wij zouden immers samen met Boudewijn Bouckaert het libertarisme uitdragen in Vlaanderen. En als we Dirk Verhofstadt voor de verandering eens mogen geloven, doen we dat kennelijk nog niet eens zo slecht, want het libertarisme zou in Vlaanderen aan een opmars bezig zijn.

De broer van de Belgische oud-premier én oud-libertariër vindt het opportuun om gerenommeerde vrijdenkers als David Friedman, Walter Block en Hans-Hermann Hoppe af te schilderen als een bende gekken die de meest bizarre concepten zouden verdedigen. En ook Bob Barr wordt aangevallen omdat hij “conservatief” zou zijn en helemaal geen liberaal. Om nog maar te zwijgen van het gebrek aan informatie over andere notoire libertariërs als een Walter Williams of een Thomas Sowell, die allebei Afro-Amerikaans zijn en leerstoelen hebben aan de respectievelijke universiteiten Stanford en George Mason. Beide maakten het vanuit een segregatie-achtergrond waar in de academische wereld en kanten zich ondanks dat verleden tot op heden nog steeds resoluut tegen elke vorm van positieve discriminatie, affirmatieve actie of andere overheidsprogramma’s die geacht worden vermeende achtergestelde groepen vooruit te helpen. Ik vermeld dit enkel om de populaire idee-fixe van libertariërs als bende egoïstische racistische blanken te doorprikken. Het libertarisme bestaat immers onder alle mensen, bij elke bevolkingsgroep en in elke samenleving.

De Libertarische presidentskandidaat Bob Barr zou een conservatief zijn en dus per definitie anti-liberaal. Is daar iets van aan? En klopt deze redenering wel? Ik vrees van niet. Afgelopen weekend had ik immers toevallig de kans om een andere “conservatieve” te ontmoeten in Londen, ene Margaret Thatcher. Ooit nog het idool van Dirks broer en tot op heden nog steeds de heldin van menig continentaal liberaal. En dit geheel ongeacht haar conservatieve achtergrond. Vaak zijn Angelsaksische conservatieven immers véél liberaler dan de Europese “liberalen”, die tegenwoordig in het Eurofiel keurslijf van de ELDR vastzitten en zo niet enkel gedwongen worden om met de LibDems samen te werken, nochtans met voorsprong de meest socialistische grootpartij van het Verenigd Koninkrijk, maar ook met de Italiaanse communisten en de Scandinavische sociaal-democraten. Liberalisme is volgens mij immers geen partijlijn, maar een ideologie, en die kan nu eenmaal probleemloos binnen elke partijpolitieke entiteit bestaan.

De “conservatieve” GOP heeft met Ron Paul, Jeff Flake en Dana Rohrabacher drie volbloed-libertariërs in het Congres. De “conservatieve” Tories hebben niet enkel Syed Kamall, Daniel Hannan en Roger Helmer in het Europees Parlement zitten, maar ook een David Davies in hun rangen. Die laatste maakte op een partijbijeenkomst - vlak nadat hij op een haar het Tory-voorzitterschap gemist had en David Cameron moest voorlaten - immers doodleuk bekend altijd al een “bloody anarchist” geweest te zijn. De Tsjechische conservatieven leveren met Vaclav Klaus het meest liberale EU-staatshoofd van het moment en de Zweedse conservatieven sturen via hun denktankvehikel TIMBRO meer liberalen naar Brussel (o.a. de alom gevierde Christofer Fjellner) dan eender welke andere Scandinavische partij. Dit alles gewoon om even te duiden dat partijlidkaarten niets zeggen over ideologie of overtuiging, en dat Dirk Verhofstadt met dit soort aanvallen dan ook volledig de mist ingaat. “Guilt by association” mag dan al wel een beproefde techniek zijn, het blijft een drogreden.

En wat met de kritiek op de anderen dan? Nobelprijswinnaar Milton Friedman zei tegen het einde van zijn leven over de denkbeelden van zijn zoon David dat hij, moest hij in de hedendaagse samenleving jong zijn, ook zelf het anarcho-kapitalisme omarmd zou hebben. Is Milton Friedman nu dan misschien ook al “persona non grata” bij de kliek van Dirk Verhofstadt? En ook Hans-Hermann Hoppe is trouwens helemaal niet de extremist zoals hij door velen afgeschilderd wordt. Zijn pleidooi voor volledig privaat gerunde en bestuurde “gated communities” is een valabel liberaal idee. Friedman en Hoppe maakten afgelopen weekend allebei ook hun opwachting op de herfstconferentie van de Libertarische Internationale in Londen - waarop ook uw dienaar aanwezig was - en beide toonden zich als meegaande personen met uitermate open geesten. In tegenstelling tot hen, valt er met een Dirk Verhofstadt gewoon niet te discussiëren. Van dogmatiek gesproken! Een bekende uitlating van hem tijdens een discussie met het LVSV gaat immers over het aantal boeken dat hij geschreven heeft en de argumentatie dat de LVSV’ers pas recht van spreken zouden hebben zodra ook zij minstens een zelfde aantal boeken geschreven hebben… Intellectueel arrogant of gewoon zielig?

Dirk Verhofstadt is niet enkel verzuurd omdat zijn links-liberalisme nergens als vol aanvaard wordt en de invitaties voor spreekbeurten die andere liberale ideologen wel te beurt vallen hem steevast ontglippen, tenzij dan binnen de Open Vld-beweging van zijn broer, hij zit ook verstard in zijn gesloten kijk op alles en iedereen, en - hoe kan het ook anders - de volledige indoctrinatie door politiek correcte waandenkbeelden die van hem meer en meer een autoritaire socialist maken. En met zijn statement alsof Hoppe de democratie zou willen vervangen door een monarchie, is hij - en dat is de volgende stap in de teloorgang van de grote Dirk Verhofstadt - zelfs totaal intellectueel oneerlijk bezig. Hoppe stelt gewoon in zijn werk (o.a. in zijn schitterend magnum opus “Democracy, the God that Failed”) dat monarchieën beter functioneren dan democratieën omdat politici tijdelijk aan de macht zijn en bijgevolg geen belang hechten aan langetermijnbeleid, terwijl monarchen daar wel eerder toe neigen. Maar uiteindelijk pleit Hoppe helemaal niet voor monarchieën, maar voor private gemeenschappen met eigen wetten die elk zo klein zijn dat het eenvoudig is voor iedereen (lage exitkosten) om te verhuizen als de wetten hen niet aanstaan. En was het trouwens ook niet net Dirks broer die met zijn “recht om uit de staat te stappen” nogal dicht tegen Hoppes ideeën aanschurkte?

Walter Block doceert dan weer aan de Loyola-universiteit van New Orleans en is ook op zijn beurt zeker niet de onmens zoals Dirk Verhofstadt hem hier portretteert. Ik heb het genoegen gehad hem tijdens de zomermaanden in de VS te mogen ontmoeten en de bebaarde libertariër is een aimabele persoonlijkheid, misschien een beetje excentriek, die onderbouwde en relevante argumenten aanreikt. Block startte vlak na Katrina trouwens eigenhandig een privaat hulpfonds en wist een aardige som te vergaren ten voordele van de slachtoffers. Over die kant van Block, en bij uitbreiding van alle libertariërs, zwijgt Verhofstadt natuurlijk in alle talen. En ook in zijn verwijten dat de voorliefde van libertariërs voor “private charity” totaal op foute premissen en lucht gebaseerd is, vergeet hij dit concreet voorbeeld mooi even te vermelden. Want dat is nu net het verschil tussen ons en de etatisten rond Dirk Verhofstadt. Als wij iets of iemand willen helpen, doen we dat zelf met ons eigen geld. Als Dirk dat wilt, dan roept hij een nieuwe bureaucratie in leven die dat met andermans geld doet. Dirk is hier de egoïst, hij wil immers anderen laten opdraven voor zijn gemoedsrust, en zeker niet de libertariërs die hij kennelijk zo hard haat.

Omdat ik mij de moeite niet meer kon getroosten het hierboven aangehaalde opiniestuk van Dirk Verhofstadt in detail zelf te bespreken, en libertariërs normaliter het principe van “division of labour” hoog in het vaandel dragen, herneem ik hieronder de letterlijke reactie van Nick Roskams, lid van het politiek secretariaat van het LVSV en gewezen voorzitter van de Jong VLD in Leuven, hierop. Zijn commentaarstuk droeg oorspronkelijk de titel “Le liberalisme, c’est les autres” en ook al ben ik het niet volledig met alles van hem eens - ik beschouw het anarcho-kapitalisme immers gewoon als een stroming binnen het libertarisme (naast het minarchisme) en zeker niet als iets dat daar recht tegenover zou staan - toch is Nick Roskams’ artikel hieronder zeker het lezen (en becommentariëren) waard. Enjoy!

Daar gaan we weer! Een recent opiniestuk van Dirk Verhofstadt (DV) deelt een zoveelste slag uit aan het vermaledijde libertarisme. De discussie begint de laatste tijd op automatische piloot te draaien, veel nieuwe argumenten zitten er niet in. Maar een nieuwigheid is wel dat men steeds vaker probeert om zogenaamde libertariërs te excommuniceren uit het “liberale huis”. En dat is een brug te ver. Zij die beweren dat het libertarisme (of klassiek liberalisme) geen banden heeft met liberale basisprincipes is intellectueel oneerlijk en historisch bijziend.

In zijn betoog haalt DV een aantal ideologen aan die volgens hem aantonen hoe verschrikkelijk de denkbeelden van het libertarisme wel niet zijn. Zo vernoemt hij:

Bob Barr, de presidentskandidaat voor de Libertarian Party. Voordien was hij actief bij de Republikeinen en stond hij gekend als een van de meest conservatieve leden van het Congres. Zo steunde hij de wet die voorziet dat enkel een huwelijk tussen een man en een vrouw federaal kan worden erkend. Dus geen sprake van rechten voor homo’s en lesbische vrouwen. Eind jaren negentig keerde Barr zich tegen het gebruik van marihuana om medische redenen. Hij stemde voor de Patriot Act waardoor individuele rechten en vrijheden aan banden werden gelegd in ruil voor een virtuele veiligheid. Hij stemde voor de oorlog in Irak maar belooft nu een snelle terugtrekking van de Amerikaanse troepen uit dat land. Hij speelde een belangrijke rol in de ‘impeachment’-procedure tegen president Clinton omwille van diens vermeende relatie met Monica Lewinsky. Momenteel zit hij in de directieraad voor de National Rifle Association en is hij voorzitter van de American Conservative Union, een treffend voorbeeld van de sterke band die bestaat tussen libertariërs en paleoconservatieven. Bij de doortocht van de orkaan Ike in Texas in september 2008 wilde hij niet weten van de verplichting van de overheid om eigenaars van woningen die door de storm in gevaar zouden komen, weg te sturen. Dat was een zaak die ze zelf moesten beslissen, aldus Barr.

Deze kritiek berust op de veronderstelling dat Barrs standpunten, van vroeger tot nu, aansluiten bij het libertarische gedachtegoed. Het is echter een publiek geheim dat er binnen de “libertarian community” een zekere ambiguïteit bestaat ten opzichte van hun presidentskandidaat. Zijn “track record” in het Congres en conservatieve denkbeelden op sociaal vlak zijn al vaak het onderwerp geweest van kritiek door libertarische denktanks. Onlangs wijzigde hij een aantal van zijn ideeën om overeen te stemmen met zijn partij. Hierbij benadrukte hij zijn spijt voor zijn “foute keuzes” uit het verleden, met andere woorden een erkenning dat zij niet in overeenstemming waren met de libertarische gedachte.

Wat betreft zijn lidmaatschap van de NRA snappen wij niet wat hier zo bevreemdend aan is. Voor Europeanen is het moeilijk te begrijpen maar wapendracht is en blijft een zeer geladen kwestie in de VS. De NRA is slechts een speler in het debat en propageert inderdaad deze vrijheid maar benadrukt zeer sterk de nood aan verantwoordelijke en veilige omgang met wapens. Bovendien gaat het niet om een klein clubje gekken maar om een organisatie met een grote en diverse aanhang. Hetzelfde is van toepassing op zijn standpunt om eigenaars van woningen niet verplicht weg te sturen. Als zij hun woning niet willen verlaten, is het dan aan ordetroepen om mensen één voor één uit hun huizen te gaan sleuren? Deze marktfundamentalisten vinden dat politie en militairen belangrijkere dingen te doen hebben: het coördineren en beveiligen van mensen die wel zo slim zijn om de ramp te ontvluchten.

Het is jammer dat DV geen melding maakt van Ron Paul, een libertarische Republikein die tijdens de voorverkiezingen meedong naar de nominatie van de GOP. Paul is een gerespecteerd lid van het Congres en een consequente libertariër. Blijkbaar schept dit een iets genuanceerder beeld van de libertarische gooi naar het Witte Huis en besloot DV dit gemakshalve niet te vermelden.

De libertarische beweging is een huis met vele kamers. Bekende namen zijn David Friedman, Walter Block, Jan Narveson, Walter Williams en Hans-Hermann Hoppe. Allen bepleiten ze een minimale staat waarbij de ene nog verder gaat dan de andere. Zo pleit David Friedman voor een privatisering van het rechtssysteem. Bij elk conflict zouden de strijdende partijen dan op zoek moeten gaan naar een vorm van private arbitrage. Walter Block verdedigt drugsdealers, blackmailers, geldvervalsers, werkgevers van kinderarbeid, pandjesbazen (huisjesmelkers) en verkopers van tickets op de zwarte markt. Het zijn volgens Block allemaal activiteiten waar de overheid zich niet moet mee moeien. Hans-Hermann Hoppe is dan weer gewonnen voor de afschaffing van de democratie. Volgens hem is een vrije markt beter af onder een erfelijke monarchie. Het lijken allemaal bizarre ideeën maar ze zijn in de Verenigde Staten wel belangrijk en bereiken honderdduizenden mensen.

DV gaat hier wel zeer kort door de bocht door deze mensen af te schilderen als de pleitbezorgers van het libertarisme. Drie van hen zijn niet eens libertariërs. Friedman, Narveson en Hoppe zijn anarcho-kapitalisten. Zij geloven dat de staat geen rol te spelen heeft op vlak van veiligheid- en justitievoorziening en dat de vrije markt hierin moet voorzien. Het libertarisme in zijn algemene betekenis erkent deze taken wel als overheidsbevoegdheden, met veel uiteenlopende meningen over de concrete invulling en draagwijdte van de regulering. DV kiest hier niet op willekeurige basis maar vermeld expliciet de ideologen die zich het best lenen tot overdrijving en misverstanden. Hij geeft genuanceerde standpunten weer in een enkele zin om ze vervolgens af te schilderen als dogmatiek. En hij beweert dat deze denkers de ganse libertarische gemeenschap vertegenwoordigen, quod non.

Walter Block leunt ook zeer dicht aan bij het anarcho-kapitalisme. Zijn denkbeelden worden hier trouwens verkeerd weergegeven. In zijn boek “Defending the Undefendable” provoceert Block de lezer om uiteindelijk te komen tot genuanceerde argumenten. Hij toont aan dat vele problemen in deze sector worden veroorzaakt door een verkeerd overheidsingrijpen. Het ideologisch landschap van het libertarisme bevat een grote diversiteit aan denkstromingen en individuen. Auteurs als Henry Hazlitt, George Reisman, Johan Norberg, David Boaz en vele anderen bieden elk hun oplossingen voor grote maatschappelijke problemen. Vaak verschillen zij ook onderling van mening. DV zou er goed aan doen om eens de websites van het “Cato Institute” en het “Mises Institute” te raadplegen, om er maar twee te noemen. We betalen hem een pint als hij het libertarische Heilig Schrift ontdekt waarin alle dogmatische oplossingen staan.

Het is zeer eenvoudig om enkele denkbeelden van bepaalde libertarische ideologen uit te zoeken en deze te combineren tot een ogenschijnlijk schrikbeeld van de libertarische ideologie. In werkelijkheid gaat het om een continu debat waarin er zeer uiteenlopende stellingen worden verkondigd. Aan de basis van deze stroming liggen inderdaad het geloof in vrijheid en verantwoordelijkheid, individuele rechten, vrije marktwerking en een beperkte overheid. Het geheel afschilderen als een dogmatisch fundamentalisme is fundamenteel dogmatisch.

Ondanks hun interne verschillen is er ook één belangrijke constante onder libertariërs. Het betreft absoluut geloof in de vrijheid, de vrije markt en het eigendomsrecht. Hiervoor verwijzen ze steevast naar de ideeën van Robert Nozick die zich in zijn boek Anarchy, State and Utopia boog over de vraag hoe de verdeling van goederen tot stand is gekomen. Hij was van mening dat mensen hun goederen maar legitiem in bezit hebben als die goederen bij een eerste verwerving op legitieme wijze zijn verworven (Principle of just initial acquisition) en daarna op legitieme wijze zijn overgedragen (Principle of justice in transfer). De vraag of een grond, huis of zelfs volledig land legitiem verworven en overgedragen werd is dus essentieel. Nozick erkende dit ook impliciet in zijn theorie over het corrigeren van vormen van verwerving of overdracht die niet correct gebeurden (Principle of rectification of injustice). Op de vraag wat rechtmatige verwerving is, vertrekt Nozick van het principe dat er ‘in den beginne’ geen eigendomsrechten bestonden, in tegenstelling tot Locke die er vanuit ging dat alles eerst in gemeenschappelijk bezit was. Van zodra dan iemand zijn talenten of arbeid vermengd met iets dat zonder eigenaar is, wordt het aldus Nozick zijn eigendom.

Het bestaan van deze belangrijke constante is simpelweg een leugen. Het eigendomsbegrip is inderdaad een hoeksteen van het libertarische (en liberale!) maatschappijbeeld. Maar voor de concrete invulling van dit begrip wordt er niet “steevast verwezen naar de ideeën van Robert Nozick”. Binnen de libertarische gemeenschap is hierop heel wat kritiek geuit en Nozick zelf is in zijn boek “The Examined Life” teruggekomen op zijn vroegere werk. Waar zit dat dogmatisme? Wij menen ons trouwens te herinneren dat de denkbeelden van Nozick vroeger wel werden bestempeld als een (radicale) vorm van liberalisme.

(…) in hun ideologische blindheid zien ze niet de negatieve kanten van een terugtrekkende overheid. Die was de laatste weken nochtans goed zichtbaar in de bankwereld. Door een gebrek aan regels vanuit de overheid namen CEO’s van bankinstellingen maatregelen die op korte termijn schijnbaar goed waren voor de bank en vooral voor henzelf, maar die uiteindelijk nefast bleken voor het hele systeem en voor de talloze kleine spaarders en aandeelhouders. De negatieve effecten van een terugtrekkende overheid zagen we ook op andere domeinen, zoals bij de orkaan Katrina die New Orleans overspoelde. Ook toen bleek dat een gebrek aan staat leidde tot chaos, verarming en een gebrek aan bescherming voor de zwakkeren in de samenleving. Een tekort aan staat is even gevaarlijk als een teveel aan staat. Liberalen, ook zogenaamd klassiek liberalen als Adam Smith, John Stuart Mill en Karl Popper, hebben steeds gewezen op de noodzaak van een evenwicht tussen vrijheid en rechtvaardigheid, tussen autonomie voor het individu en een efficiënte overheid.

Hier herhaalt DV een mantra dat niet weg te slaan is uit de media de laatste weken: de financiële crisis is het gevolgd van laissez-faire, van een ongereguleerde markt. Hierbij gaat men telkens voorbij aan de fundamentele rol die de overheid heeft gespeeld in de totstandkoming van deze crisis: de overheidsbanken Freddy Mac en Fannie Mae, de perverse invloed van de Federal Reserve en andere centrale banken en de “moral hazard” die nu nog wordt versterkt door de bail-outs. Het onderwerp is een debat op zich maar de vrije markt vormt is niet de grote boosdoener van dienst.

Het zijn allemaal standpunten waar liberalen een tegengestelde mening op nahouden. Libertariërs hebben niets van doen met het liberalisme, ook niet met de zogenaamde klassiek liberalen. Daarvoor zijn libertariërs te dogmatisch in hun marktfundamentalisme en hun afwijzing van elke verantwoordelijkheid van de mens tegenover de medemens en de samenleving.

Libertarisme en (klassiek) liberalisme zijn geen op zichzelf staande ideologieën maar vloeien historisch door elkaar. Ze verwijzen allebei naar gemeenschappelijke vaders en moeders, gemeenschappelijke filosofen en economen. John Locke, Ludwig von Mises, Friedrich Hayek, Ayn Rand, Frédéric Bastiat, Gustave de Molinari, Mary Wollstonecraft, Milton Friedman,... De lijst is eindeloos. Het woord “libertarianism” ontstond in de VS op het moment dat het de benaming “liberal” gekaapt werd door sociaal-democratische aanhangers van de New Deal. Het waren de klassiek liberalen die zich voortaan bestempelden als libertariërs om een duidelijk onderscheid te maken. Een enkeling zoals Friedrich Hayek bleef zich tevergeefs verzetten tegen deze nieuwe term om de historische band met de titel “liberalisme” niet te verliezen. Libertarisme is dus niets anders dan klassiek liberalisme onder een andere noemer. En de huidige Angelsaksische benaming “liberal” sluit het beste aan bij de Europese benaming “sociaal-democratie”.

Binnen het liberale huis bestaan er vele discussies over de rol van de staat. Klassiek liberalen geloven inderdaad in een gelimiteerde overheid en een grote sociale en economische vrijheid. Deze denkstroming is academisch en onderhevig aan evolutie, om deze hele denkschool af te schilderen als dogmatisch en fundamentalistisch zijn er sterkere argumenten nodig. Als DV en anderen er een andere mening wil op nahouden, dan is hen dat van harte gegund. Maar ze kunnen dit niet onder de vlag van hét liberalisme. Voor ons is het perfect aanvaardbaar dat zij zich progressief-liberaal, sociaal-liberaal of desnoods links-liberaal noemen. Maar wat geeft hen het recht om ons de titel “liberaal” te ontzeggen?

Tenslotte ook nog even de reactie van een gewezen LVSV-voorzitter:

Eindelijk closure, nu kunnen we aan het verwerkingsproces beginnen... kuch... Het ware leuker geweest als hij het over 'marktfundementalistische studenten, met name het gespuis van LVSV Leuven' had gehad! Of hoe het LVSV Leuven relevant en nodig blijft, ook en vooral in de liberale zuil van dit land. Hoog banier!

Of die van een andere LVSV-oudgediende:

Toch leuk dat Dirk ons na al die jaren nog apprecieert. Zijn tirades tegen het liberalisme en de vrije markt zijn evenwel bespottelijk en op drijfzand gebaseerd. Maar wat wil je van iemand die al jaren als vrij medewerker functioneert op een kabinet. Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt.

Verder heb ik daar eigenlijk niets meer aan toe te voegen. Misschien is het dan toch tijd om te scheiden en elk onze eigen weg te gaan?