"Haalt het Avondland de morgen?" (Johan Sanctorum)

Zo heet een van de twee essays die ik publiceerde in de bundel ‘De islam in Europa’, uitgegeven in samenwerking met een handvol intellectuelen die traditioneel als ‘links’ geboekstaafd staan (Benno Barnard, Ludo Abicht, Geert Van Istendael, Jan De Pauw…). Toen ik het essay schreef, kon ik nog niet vermoeden dat de titel een ironische wending zou krijgen, en dat het dagblad De Morgen een prominente rol zou spelen in de bewijsvoering van mijn stelling: ‘Something is rotten in the state of Europe’. Er is misschien iets mis met de islam, maar er is ook vanalles mis met onze eigen cultuur, de dictatuur van de middelmaat en de dubieuze tolerantierethoriek.
De bundel, onlangs voorgesteld in deBuren/Brussel, wil een aantal taboes doorbreken rond de islam en de plaats van deze levensbeschouwing in onze cultuur,- taboes die vooral in links-progressieve middens gedurende decennia werden aangehouden. Daar zal een dagblad als De Morgen, de spreekbuis toch van de Vlaamse linkerzijde, een hele kluif aan hebben, dachten wij. Leve het publiek debat...



Maar het Progressief Dagblad voor Vlaanderen negeerde in eerste instantie de islamkritische publicatie, toen uitgever Van Halewyck het ter recensie aanbood, wellicht onder het motto: als we er maar eendrachtig over zwijgen, dan verdwijnt het wel vanzelf in de achtergrond. Op een taboe meer of minder komt het niet aan.
Ondertussen was de bundel echter al verschillende bestseller-toptienlijsten binnengedoken (waaronder die van het links-progressieve zusterblad Humo…), en zaten de Morgen-redacteuren met de handen in het haar. Toen klom witte ridder Walter Pauli in zijn pen om met een B-plan het boek alsnog zijn élan te ontnemen: hij koos er één tekst uit (het anti-hoofddoeken-essay van Geert Van Istendael), en startte een diffamatiecampagne tegen deze verrader van de linkse zaak. De column ‘Aan Geert van Istendael, zo recht in de leer’ (DM, 13/9/08) tart elke norm van degelijke journalistiek, en bestrijdt de these van de auteur (‘Het toelaten van religieuze symbolen als de moslima-hoofddoek brengt ons terug naar de tijd van het achterlijke Vlaamse katholicisme) met argumenten die veeleer eigen zijn aan Dag Allemaal (toeval of niet, behorend tot dezelfde mediagroep als DM…): lange uitweidingen over de psychische disfuncties van de dementerende schrijver (W. Pauli: “Niet met mij, oude man…”), diep graafwerk in het familieverleden van de auteur, veel van horen-zeggens,… maar vooral weinig inhoudelijke tegenwerpingen en volwaardige antwoorden op lastige vragen.
Want met het karikaturaal afschieten van Van Istendael (die tot in den treure replieken bleef indienen, wat hem alleen maar dieper in het moeras van de diffamatie deed wegzinken) werd zorgvuldig de aandacht afgeleid van een hele reeks islamkritische argumenten die in andere essays van het boek worden opgebouwd,- waaronder dus ook: ‘Haalt het Avondland de morgen?’. Ik haal bv. het fenomeen Jan Leyers ("De weg naar Mekka") aan, en de schokgolf die zijn serie deed ontstaan, ook in ‘links-progressieve’ middens. Of de manier hoe de islam een moskee beschouwt als een definitief veroverde heilige plek, terwijl de lekenstaat hem maar ziet als een stuk socio-culturele infrastructuur. Of het feit dat de Kaäba, de zwarte steen in Mekka, ooit een monument van religieuze verzoening was en door Mohammed werd geüsurpeerd. Of de subversieve rol die moslima’s kunnen spelen tegen de islam, met of zonder sluier. Islamkenner Jan De Pauw doet haarfijn uiteen hoe de imams hun eigen gelovigen om de tuin leiden. Mimount Bousakla ontmaskert Mohammed himself als neuroot, compleet afhankelijk van zijn echtgenote die hem profeetje-spelen aanraadde als bezigheidsterapie. Enz, enz.
Om het debat rond al die religieuze booby-traps te kunnen ontlopen, moest Barbertje GvI dus hangen, waarbij ook de onvermijdelijke Jozef de Witte van het ‘Centrum’ zich niet onbetuigd liet. Het interview, afgenomen door DM-opiniechef Bert Bultinck, baadde in dezelfde rancune van het klassiek-linkse zelotisme en vermeed zorgvuldig het fundamentele debat.
Veel geblaat, maar geen polemiek, die naam waardig. Riooljournalistiek maar geen harde analyse. Er is dus iets grondig mis met de redactionele lijn van dit dagblad. Kunnen we van een moderne tsjevengazet als De Standaard nog enige hypocrisie dulden, van een echt linkse, stoute krant zou men meer ‘parler vrai’ verwachten. Niet dus: DM blijkt het allerlaatste bastion van de Vlaams-Belgische political correctness te zijn geworden, en heeft zich verschanst achter een imaginair Groot Gelijk, eigen aan de soixante-huitards van weleer, die zodadelijk van een welverdiende rust gaan genieten.

De identiteitscrisis bij links: “Ze willen het verdomme niet snappen!”

Achter deze redactionele kramp gaat zonder twijfel een identiteitscrisis bij de Vlaamse linkerzijde schuil. Inderdaad, de Vlamingen hebben gekozen voor CD&V/NVA, LDD en VB. En ze weten waarom. In het klassieke jargon dus de ‘rechtse’ partijen, maar in de Vlaams-Belgische context gaat het vooral om een sterke anti-establishment-reflex en een resolute afwijzing van de paarse maakbaarheidsideologie, zijn rethoriek van het oppervlakkige optimisme, de cultuur van de politieke correctheid die eigenlijk op de maat is geschreven van een beperkte intellectuele bovenlaag. Heel de brede stroom van burgerprotest in Vlaanderen draagt bovendien onmiskenbaar een anti-Belgische signatuur, waar SP.A , Groen! en VLD als gebiologeerd naar zitten te kijken.
Vlaanderen zit dus in een politieke transitie, op weg naar de onafhankelijkheid, waar traditioneel links geen verdienste aan heeft en waar het nooit enig begrip voor heeft kunnen opbrengen. De elite van het Antwerpse Zuid leeft dus in een vacuüm, ze peroreert helemaal buiten het volk om, dat hen de rug heeft toegekeerd. Dat is voor linkse vrienden-van-het-volk psychologisch een penibele situatie, die de verwachte reflex genereert: een nog stringenter discours van het Grote Gelijk, een ongezond hoog betuttelingsniveau, een nog dwingender missionarishouding van de eenzame voorhoede.
Via deze ideologische schizofrenie tekent zich langzamerhand ook een gespleten relatie af met dat ‘volk’, waar de wereldverbeteraars zich verbaal zo voor inzetten, maar dat hun soep niet lust. De paranoia is niet ver weg, het discours wordt kribbig, nerveus, men schiet in alle richtingen. “Ze willen het verdomme niet snappen!” . Wanneer dan nog oude kameraden zoals Geert van Istendael meeschrijven aan een islamkritische essaybundel, is het hek helemaal van de dam. In een stijl die aan de donkerste dagen van het Stalinisme herinnert, worden deze afvalligen verbaal gekruisigd en op een zwarte lijst geplaatst.
De waarheid is dus, dat de jongens van De Morgen de voeling met de publieke opinie compleet kwijt zijn, maar ook aan paranoia beginnen te lijden wat hun eigen getrouwen betreft. De neo-Belgicistische kramp is daar een neveneffect van, en is ingegeven door een groot heimwee naar de oude staatsstructuur waarin grote, stabiele belangengroepen (zuilen, vakbonden, patronaat, loge, allerlei lobby’s, media, de partijen zelf uiteraard) onder elkaar het status-quo bepalen. De paradox dat de Vlaamse linkerzijde zich maatschappelijk conservatief opstelt, vergroot nog de frustratie en de identiteitscrisis. De meest ontstellende vaststelling binnen de linkerhemisfeer is, dat zij zich helemaal niet ‘links’ meer profileert (in de zin van systeemkritisch), maar integendeel opteert voor een sterke centralistische staatstructuur, een top-down-filosofie, en een maatschappijmodel dat zogezegd op gelijkheid is gebaseerd, maar in werkelijkheid kansen ontneemt en individuen nivelleert. Deze schizofrenie loopt onvermijdelijk uit op het soort proza waar Walter Pauli in uitblinkt: schaduwgevechten tegen allerlei rechtse, reactionaire, racistische, fascistische demonen,- vanwege een intellectuele semi-elite die alleen nog zichzelf vertegenwoordigt.
Zo voedt deze negatieve spiraal zichzelf: hoe rabiater de bewakers van de Rechte Leer zich opstellen, des te meer isoleren ze zich van de massa, des te rancuneuzer wordt het discours. Voor een krant moet dat fataal aflopen, in de richting van een Rode-Vaan-achtig ledenblad. Met zijn oplage van 50000 ex. bengelt De Morgen aan de staart van het Vlaamse dagbladpeleton, en beterschap lijkt er niet echt in te zitten.

Populisme, contre-démocratie en Vlaamse secessiebeweging

De linkse haat tegenover de foutstemmende massa vertaalt zich tevens als afkeer tegenover de ‘populistische’ politici die zelf stelling nemen tegen het establishment, zij het uiteraard vooral om strategische redenen.
Dat is misschien nog het ergste aspect van het Morgen-syndroom: zich tot de linkerzijde bekennende journalisten die zelf een deel-establishment zijn gaan vormen en de overleving nastreven van een in se verziekt maatschappijmodel, gebaseerd op een machtsevenwicht tussen belangengroepen. Inbegrepen de particratie, de verloedering van de parlementaire democratie, de postjescultuur. Links leeft nog volop in een oud politiek paradigma van de elites, terwijl de publieke opinie dat paradigma al terzijde heeft geschoven.
Onder ‘establishment’ versta ik: het geheel van institutionele mechanismen (politiek, cultuur, gerecht, media, economie…), waarvan de hefbomen bediend worden door een betrekkelijk kleine groep personen, die de sleutelposities bezetten en hun macht via deze hefbomen ook bestendigen. Onvermijdelijk hangt deze sociale top-down-dynamiek samen met het bestaan van allerlei wisselstations waarin die personen elkaar informeel frekwenteren (loges, serviceclubs, lobby’s). De sterke anti-establishment-stroming in Vlaanderen heeft die dynamiek (terecht) geïdentificeerd met de Belgische constructie en het daarmee verbonden compromismodel, en daarmee is het lot van de Belgische staat eigenlijk al bezegeld. Links heeft die trein helemaal gemist, beseft dat langzamerhand ook, maar blijft zich voor de rest wentelen in haar frustraties. Wat de aversie vanuit de bodem van de samenleving tegenover deze linkse reactionairen én tegenover België nog doet toenemen. Een revolutionaire spiraal dus, niet te keren.
Het zgn. ‘populisme’ van LDD en VB, en in iets mindere mate NVA, is niets anders dan de erkenning van die socio-politieke realiteit, en het zoeken naar electorale verzilvering ervan. Daar is dus niets mis mee, integendeel. Vanuit nieuw-links doet Marijnissen het met veel verve in Nederland, Ségolène Royal heeft het in Frankrijk geprobeerd door het concept ‘contre-démocratie’ van de politicoloog Pierre Rosanvallon te adopteren.
Allen beseffen ze dat het rijk van de elites uit is, en dat de politiek an sich zich zal moeten heruitvinden, wil ze overleven, want ook J.M. Dedecker behoort tot dat establishment, rijdt met een BMW en heeft voorbehouden parkeerplaatsen. Zelfs republikeinse presidentskandidaat John McCain kon niet anders dan het anti-establishment-discours van Obama overnemen, en vermijdt zorgvuldig ook maar samen gezien te worden met zijn partijgenoot, president George Bush jr. De macht is besmet, elke politicus staat voor de paradox dat hij de kant van het morrende volk moet kiezen, en tegelijk macht ambieert.
De echte revolte stelt zich als burgerprotest en als stoorgeluid vanuit de intellectueel-culturele marge, die het proces maakt van de traditionele netwerken. Zelfs een in se brave jongen als de letterkundige-historicus David Van Reybrouck pleegde zonet een boekje genaamd “Pleidooi voor populisme”, waarin de kloof en de naderende clash wordt vastgesteld tussen het personeel van de netwerkstaat en de gewone man die de verhalen niet meer slikt.
En dat is dan meteen mijn antwoord aan ultraconservatieve Bush-adepten zoals Luc Van Braekel, die vindt dat ik me te positief uitlaat over complottheorieën à la Dylan Avery (“Loose Change”), Michael Moore (“Fahrenheit 9/11”) e.a. Het politiek complot is een realiteit. Niet de karikatuur ervan (een handjevol oligarchen dat op een schimmige plek snode plannen smeedt om de wereld naar hun hand te zetten); wel als flou conglomeraat van lobbying, intriges, parallelle diplomatie, netwerking, harde en zachte corruptie, vriendjespolitiek,- dat alles gecombineerd met intransparante bureaucratische tussenschotten en doorgeefluiken van macht, invloed, centen. Daar hoort ook enige uitsluiting bij, marginalisering van critici, tot en met regelrecht beroepsverbod, zie de zaak Frank Thevissen.
Het complotgerucht heeft zijn specifieke redelijkheid. Het is de anti-intellectualistische formulering van een radicale systeemkritiek die helemaal van onderaan, uit de buik van de samenleving komt. Het internet is er een onderdeel van, het verklaart de haast viscerale afkeer van de journalistieke beroepsklasse tegenover dit subversief, onstuurbaar medium.

De manier hoe de media, meerbepaald De Morgen, omgaan met een boek als ‘De islam in Europa’, toont de radeloosheid van een archaische waarzeggersklasse tegenover de opkomende, nieuwe civil society.
Dat het boek als zoete broodjes verkoopt, zal ook wel als een ‘populistisch’ fenomeen worden geduid. We nemen het op als een geuzentitel. In de wetenschap ook dat De Morgen wellicht overmorgen niet haalt.

Johan Sanctorum
http://www.visionair-belgie/