9/11, samenzweringstheorieën en een mediatip (LVB.net)

Het is vandaag zeven jaar geleden dat terroristen van Al Qaeda vier vliegtuigen kaapten en met drie ervan enkele symbolen van het Amerikaanse wereldleiderschap troffen: de WTC-torens en het Pentagon. Het vierde vliegtuig, dat wellicht bedoeld was voor het Kapitool, stortte neer in een veld in Pennsylvania. Op deze zevende verjaardag wil ik even stilstaan bij de vele samenzweringstheorieën over de aanslagen, en wil ik u ook een mediatip meegeven.

Twee jaar geleden zonden de Vlaamse VRT en de Nederlandse BNN de film "Loose Change" uit, waarin allerlei samenzweringstheorieën over de aanslagen op dubieuze wijze worden gevisualiseerd en verdedigd. Het was dan ook verfrissend om gisteravond in het RTBF-programma "Questions à la Une" een reportage te zien waarin brandhout werd gemaakt van "Loose Change". Dat gebeurde niet door hun theorieën punt voor punt te ontkrachten, maar wel door de bronnen en de makers zelf onderuit te halen. Eerst zagen we maker Dylan Avery bekennen dat hij de film aanvankelijk als een fictiewerk had bedoeld om zijn videokunsten bot te vieren. Pas later trok zijn videoproductie allerlei truther-crackpots aan die van "Loose Change" en van de makers iconen van een beweging maakten. De RTBF-reportage liet ook zien hoe de makers van Loose Change zich baseren op informatie afkomstig van dubieuze antisemitische en revisionistische uitgevers als American Free Press. Dat ook Vlaamse intellectuelen niet immuun zijn voor dergelijke samenzweringstheorieën bleek toen Johan Sanctorum twee jaar geleden Loose Change "degelijk" en "indrukwekkend" noemde, en er in één adem nog aan toevoegde dat Bin Laden in de jaren '80 geld kreeg van de CIA voor zijn strijd tegen de Russen in Afghanistan (in werkelijkheid was Bin Laden toen een tweederangsfiguur die nooit rechtstreeks door de Amerikanen is gefinancierd).

Samenzweringstheorieën kunnen best amusant zijn als men er immuun voor is. Bij elke ingrijpende gebeurtenis, bij elk complex fenomeen, worden op het moment zelf juiste en foute verklaringen afgelegd, juiste en foute beoordelingen gemaakt, juiste en foute daden gesteld. Achteraf, als het stof is neergedwarreld, is het altijd makkelijk om alle verkeerde acties, verklaringen en beoordelingen die op basis van onvolledige informatie werden gemaakt, aan elkaar te rijgen tot een samenzweringsverhaal dat bij sommigen coherent overkomt. Samenzweringsadepten hoeven ook niet consequent te zijn: als de overheid op basis van uiterst fragmentarische informatie indicaties heeft dat er een aanslag in de lucht hangt, dan zal zij voor de truthers nooit goed kunnen doen: onderneemt ze geen preventieve actie, dan is er sprake van een bewuste samenzwering om de aanslagen te laten plaatsvinden; onderneemt ze wel actie, dan dient dat om de bevolking angst aan te jagen, de burgerrechten uit te hollen en een politiestaat te vestigen. De Amerikaanse journalist Richard Miniter schreef over het fenomeen van de 9/11-samenzweringstheorieën vorig jaar een uitstekend artikel op Pajamas Media: Tinfoil Nation: Why 9/11 Conspiracy Theories Linger. Miniter citeert onder meer de historicus Joseph Persico: "heldere, spannende verhalen zorgen voor veel drama. De waarheid is daarentegen vaak troebel, vol contradicties en zelfs saai".

Vrijdagavond zendt VTM de film "United 93" uit, naar mijn mening de beste film die tot nu toe over de gebeurtenissen is gemaakt. De film "World Trade Center" is een typische gedramatiseerde Hollywoodproductie waar de helden op het einde triomferen. United 93 daarentegen geeft op droge, onderkoelde wijze het verloop van de gebeurtenissen weer in het gekaapte vliegtuig, bij de luchtverkeersleiders en bij de militaire verdedigingscentra van het luchtruim. We zien er de terroristen als verfijnde intellectuelen die vastberaden zijn om de VS een slag toe te brengen. We zien hun spanning en twijfel als het vliegtuig vertraging heeft en pas opstijgt nadat al minstens één ander vliegtuig gekaapt is. We zien het ongeloof en de ontreddering bij het opperbevel van de luchtverdediging en bij de top van de luchtverkeersleiders. We zien de verwarring als twee gevechtsvliegtuigen geen toestemming krijgen van de burgerluchtvaartautoriteiten om boven Manhattan te vliegen en door een misverstand honderden kilometers over zee vliegen. Wie vooral in het totale plaatje van de 9/11-aanslagen geïnteresseerd is, zal wellicht de actie op de grond boeiender vinden dan wat zich in het vliegtuig zelf afspeelt. Wie een gewone spannende actiefilm wil, zal die passages misschien wat langdradig vinden en vooral in de actie in het vliegtuig zijn gading vinden. In het nu volgende fragment zien we de impact van het tweede vliegtuig op de WTC-torens en de reactie van burgerlijke en militaire luchtvaartautoriteiten.