Rug aan rug: het anarchisme

In het laatste nummer van het magazine “Blauwdruk” nemen twee auteurs het met woorden tegen elkaar op over de link tussen liberalisme en anarchisme. Simon Van Wambeke oordeelt dat liberalisme neigt tot een minimale overheid, en dus inherent anarchistisch is. Het anarchisme is volgens hem een logisch gevolg van een consequent beleden liberalisme. David Vercouteren ziet het minder zwart-wit en haalt de sociale orde binnen een samenleving aan als tegenargument. Volgens hem is anarchisme zelfs een anti-liberale ideologie omdat ze de meerwaarde van een kerntakenoverheid, een geweldsmonopolie en een sterke rechtsstaat weigert te onderkennen, terwijl dat net de grondslagen zouden zijn van een moderne westerse liberale democratie. In dit “Rug aan rug”-artikel kunnen jullie de teksten van beide liberale auteurs nalezen. Persoonlijk ben ik het met beide stellingen ergens wel eens. Op puur theoretisch en intellectueel vlak onderschrijf ik de stelling van Simon Van Wambeke dat het anarchisme (of beter: het minarchisme) in die hoedanigheid zeker aanvaardbaar is als onderdeel van de bredere liberale ideologie, maar in praktische en wereldlijke zaken houdt de uiteenzetting van David Vercouteren eigenlijk wel meer steek.

Simon Van Wambeke: “Anarchisme is de logica zelve!”

Vaak wordt gezegd dat (libertarisch) anarchisme een onverdedigbaar idee is en dat het bij gevolg amper aanhang heeft. Een kleine minderheid beweert dan weer dat (staats)geweld nooit de beste oplossing is voor problemen en zegt dat geloof in een systeem van heerschappij een dwaasheid is, die spijtig genoeg gretig ingang vindt. In wat volgt, wil ik onderzoeken welke van beide kampen de waarheid mag opeisen.

Het is een feit dat mensen die dwaze ideeën aanhangen niet per se geestelijk gestoorden zijn, mensen die dus gewoon niet in staat zijn tot redeneren. De sjamanen die in vroegere tijden geloofden dat ziekte veroorzaakt wordt door het verstoren van een evenwicht tussen geesten of energievelden, waren mensen die er voor het overige een normale levenswandel op nahielden. Een ander voorbeeld is de grote groep verstandige gelovigen. Ondanks hun onredelijke geloof in een bovennatuurlijk iets of iemand die hemel en aarde heeft geschapen en het eeuwige leven kan schenken, hebben velen onder hen magistrale wetenschapswerken geschreven. Ook de water innemende aanhangers van homeopathie zijn in de dagelijkse omgang vaak redelijke mensen.

Wat blijkt is dat dwaze ideeën niet enkel bestaan bij dwaze mensen, maar dat ze voornamelijk bestaan bij gezonde mensen die hun verstand afzetten wanneer bepaalde onderwerpen worden opgevoerd. De sjamaan, de gelovige of de “homeopathofiel” zullen nooit denken dat je best soep eet met een mes of dat de mens kan vliegen wanneer hij maar snel genoeg met zijn armen wappert. Echter wanneer we op het domein van hun respectievelijke waanbeelden komen, weigeren ze pertinent dezelfde kritisch standaarden van waarheid en logica aan te houden als elders.

Dit gezegd zijnde, moeten we dus, om ons probleem op te lossen, kijken of het idee van de staat onze test doorstaat. We houden de daden van de overheid onder de loep, net zoals we de daden van eender welke dagdagelijkse organisatie zouden onderzoeken. Om niet verblind te zijn door associaties, lijkt het me best om, in gedachte, de daden van de overheid te laten uitvoeren door een normaal bedrijf. Zo lijkt de overheid wat ze is; een organisatie onder de andere. Zonder bijzondere reden stel ik McDonald’s als plaatsvervanger voor. Om het realistischer te maken, mag elke klant van “McDo” om de 4 jaar een bolletje aanduiden naast zijn favoriete McDo-manager, die het bedrijf dan zal leiden. Wat is en doet die McDonald’s nu? Bijzonder is alvast haar bedrijfsstructuur; ze heeft geen aandeelhouders en dus geen eigenaars, maar enkel managers. De managers voeren de voorgeschreven functie uit, maar dit zonder enige aansprakelijkheid; ze zijn namelijk niet de eigenaars, zij “vertegenwoordigen de kiezer”. Maar de kiezer aanklagen voor wandaden van het haar vertegenwoordigers is ook niet toegelaten… Een systeem zonder verantwoordelijkheden dus.

Nog opmerkelijker is het McDonald’s reglement, dat vreemd genoeg door allen aanzien wordt als de hoogste wet, ook op plaatsen buiten het McDonald’s-filiaal zelf! Dit reglement wordt uitvoerig en in volle ernst bestudeerd aan allerlei door McDo gefinancierde instituten. Rechtspraak bestaat niet in dit systeem, de “rechters” zijn er om na te kijken welk regeltje overtreden is van het McDo reglement. Of iemand onrecht is aangedaan, is een vraag die niet opkomt in de McDo-rechter; zolang er maar geen regeltjes zijn overtreden… Wat staat er nu zoal in dit reglement? Onder andere dat McDonald’s eenzijdig bepaalt wat ze haar “klanten” levert (geen hamburgers, maar hopen regelgeving en diensten die op geen enkele manier onderhevig zijn aan de wensen van de consument). Daarbij wenst ze eenzijdig te bepalen hoeveel ze hiervoor aanrekent en ook wie er voor zal opdraaien. En waarom dien ik mij te houden aan één of ander vreemd reglement van één of andere keten, vraagt u? Omdat het democratische McDo bestuur dat zo beslist heeft.

En stel dat Securitas-klanten vrijwillig (en dus sowieso bij meerderheid) een ander reglement aannemen, waarbij Securitas voor hun veiligheid instaat en hen voor de rest met rust laat. Of stel dat ik helemaal niet onder een reglement wens te leven. Zijn de Securitas-klanten of ikzelf dan verlost van de aanspraken van McDo? Neenee, want McDo kan haar reglement afdwingen en in onze tijd geldt: MACHT=RECHT. Zulke definitie, die heerschappij verdedigt, houdt natuurlijk ook gevaren in; in de vorige eeuw hebben McDonald’s managers 262 000 000 van de eigen “klanten” vermoord en ontelbare hebben ze geld afgenomen tegen hun wil. Dit cijfer wordt nog duizelingwekkender wanneer we McDo’s moorden gepleegd buiten haar territorium erbij tellen.

Het is niet moeilijk in te denken dat de eerste McDonald’s afdelingen een goede PR dienst nodig hadden om met zulk reglement en zulke daden weg te komen. Om de onontbeerlijke populariteit aan te kweken en te bestendigen zijn opmerkelijke stunts nodig. Vooreerst hebben McDo’s operaties een ideologische basis nodig. Vele intellectuelen doorheen de eeuwen werden snel bereid gevonden om deze te leveren. De door hen uitgedokterde ingrepen op het leven van anderen moesten natuurlijk gecoördineerd worden en wie beter dan zij konden dit, voor een rijkelijk loon, regelen. Domeinen die McDonald’s daden aanbelangen zoals de leer van het recht, economie, filosofie, of nu klimaatwetenschappen, daar heeft ze graag heel wat (andermans) geld voor over. Natuurlijk blijven deze wetenschappers onafhankelijk. Ook kunstenaars die gunstig liggen bij de PR afdeling van McDo kunnen steeds op een mooie beurs rekenen. Buiten deze zijn een groot percentage mensen direct of indirect afhankelijk van andermans geld dat ze toegestopt krijgen via McDo.

Het beste voorbeeld is McDonald’s tegenwoordig grootste taak; het leveren aan mensen die niet in hun eigen onderhoud voorzien (of doen alsof). Natuurlijk neemt ze hiervoor eerst van zij die dit wel doen. Vreemd genoeg is McDo juist verantwoordelijk voor de problemen van (kans)armoede die ze wenst op te lossen. Onder het mom van bescherming van de zwakkere, maakt ze hem nog zwakker en zorgt ze ervoor dat hij zijn bestaan enkel nog dankt aan McDo. De voorbeelden zijn eindeloos. Provakbondwetgeving, minimumlonen, belastingen en reglementeringen drijven de marginale werker van de markt. Net zoals door wetgeving “ter bescherming” van de huurder, de marginale huurder niemand bereid vindt om aan hem te verhuren. Net zoals het beperken van het aanbod aan medische zorgverstrekkers de marginale patiënt van de markt duwt. McDo zorgt dan voor werkloosheidsuitkeringen, sociale woningen en socialistische geneeskunde waardoor de dupe van deze overheidsinterventies een parasiterend leven met weinig eigenwaarde instapt. De rekening van al deze sociale (en vooral lucratieve jobs creërende) projecten wordt doorgeschoven naar de werkende “klanten”, die na de rooftochten van McDo hun productie op een lager pitje zetten, met als onvermijdelijk gevolg een lagere levensstandaard voor allen.

Om goede “klanten” te kweken kan iedereen (op kosten van anderen) naar McDo scholen. Die zitten vol onafhankelijke leerkrachten die de kleine McDonaldjes kritisch leren denken, volgens het Ronald McDonald leerplan natuurlijk. In die leerplannen staat onder andere het aanleren van de heroïsche daden van McDo. Zo zou McDo via haar reglement ervoor gezorgd hebben dat arbeiders niet meer uitgebuit worden, dat onze levenstandaard erop vooruitgaat, dat de armen niet sterven van de honger en de kinderen in plaats van te werken naar school kunnen gaan. Natuurlijk is deze indoctrinatie, maar ook het binden van zwakkeren aan de staat geen groot complot vanwege McDonald’s. Het is dit echter niet, enkel en alleen omdat de heerschappijgedachte reeds zo ingebed is door vroegere propaganda. Wanneer alles McDonald’s heerschappij uitademt en kinderen hier in opgroeien, wordt indoctrinatie overbodig.

Over de loop der jaren heeft McDo het circulerende geld van de markt verjaagd door in haar reglement in te schrijven dat enkel papieren McDollars gebruikt mogen worden. McDonald’s kan nu zoveel McDollars aanmaken als ze wil, samen met haar bankvrienden. De kosten van de continue McDollarcreatie - inflatie en economische instabiliteit - worden gedragen door de “klanten”. Ook stelt dit systeem McDo in staat een enorme schuld te maken; haar schuldenaars kunnen gerust zijn, in nood worden er gewoon wat McDollars bijgemaakt. Vreemd genoeg mag McDo zoveel geld maken en uitgeven als ze wil, terwijl haar reglement dit tegelijkertijd aan alle andere verbiedt.

Door de staat als organisatie onder andere organisaties te zien, blijkt al snel dat de waanbeelden van de sjamaan, de gelovige en de homeopathieaanhanger in het niets verdwijnen bij deze van de etatist, diegene die gelooft dat staatsgeweld de beste oplossing is voor bepaalde problemen. Het zou nu moeten duidelijk zijn dat indien McDonald’s de taken van de staat zou uitvoeren, zij onvermijdelijk aanzien zou worden als de meest gruwelijke constructie ooit bedacht.

Vooral in een tijd waar enkel maar een roep voor nog meer regelgeving en bijhorende bureaucratieën bestaat, houdt het waanbeeld van het etatisme en niet global warming of de islam, nog steeds de grootste dreiging in voor vrijheid en vrede.

David Vercouteren: “Anarchisme is anti-liberaal”

Met deze bijdrage zou ik de notoire anarchist Simon Van Wambeke willen tegenspreken door te stellen dat een moderne samenleving gekenmerkt door anarchie, helemaal niet vrijheidsmaximaliserend werkt. Anarchie propageren voor een modern maatschappelijk bestel is zoveel als de verworvenheden in termen van rechten en vrijheden simpelweg opgeven.

In het debat over de rationele voor (g)een minimale staat is het steeds interessant om de gebeurtenissen tijdens en na de Amerikaanse revolutie onder de loep te nemen. De debatten en figuren die toendertijd de ontwikkelingen mee gestuurd hebben, zijn verhelderend en uiteraard voor uiteenlopende interpretatie vatbaar. Doordat HBO op dit moment de serie ‘John Adams’ in een zevendelige reeks uitzendt, heb ik mezelf een beetje verdiept in dit controversieel figuur. Ik heb moeten vaststellen, dat hij, net zoals zowat alle Framers, een briljant politicus-filosoof was, ondanks de beschamende alien and sedition acts al moeten die ook in hun tijdspespectief opgevat worden.

Het was met name John Adams die bij de eersten was om radicaal op te roepen tot onafhankelijk van het moederland, waarbij hij de vrijheid en zelfbeschikking voor allen als belangrijkste argument aanhaalde. Het was in de eerste plaats hij die, geholpen door zijn redenaarstalent, de andere aanwezigen in het Congres ervan overtuigde dat enkel onafhankelijkheid de Amerikaanse rechten en vrijheden zou verzekeren.

Hij had een eerder zwijgzame vriend, Thomas Jefferson, die zijn plannen volmondig steunde, doch in latere instantie grondig van mening verschilde aangaande de grondwet. Adams mocht nog zo’n pleitbezorger zijn van inherente burgerrechten –en vrijheden, hij was niet blind voor de gevaren die een mankele overheid kan hebben op deze erkende rechten en daarom was hij een voorstander van een grondwet die chaos en rebellie zou kunnen tegengaan. Onze vrijheden werden dan wel beschouwd als vanzelfsprekend en ons toebehorend before all else, echter kunnen we er slechts van genieten als we in onze uitoefening van deze rechten beschermd worden tegen het misbruik ervan die er kan voor zorgen dat anderen dezelfde priviliges ontzegd worden. Om dit te vermijden is er een minimaal overheidsgezag nodig en tolereerbaar. Voor de rest laat ik in het midden of de elite van toen de juiste reflex had om het juist het centraal gezag te versterken (i.p.v de staten zelf bijvoorbeeld) als antwoord op de gebeurtenissen.

Zoals Thomas Paine al opmerkte, is staatsgezag een noodzakelijk kwaad om de zorgenloze uitoefening van onze lang bevochten en lang gedebatteerde verworvenheden veilig te stellen tegenover de soms begrensde morele verantwoordelijkheidszin van medeburgers. Anarchie kan slechts werken in traditionele, lokale en kleine gemeenschappen waarbij de sociale en morele controle groot genoeg is om vredig samen te leven zonder een staatsmacht. Een moderne, meer anonieme maatschappij zou kunnen uitnodigen tot misbruik en misdaad, hetgeen volgens mij niet kan voorkomen of bestraft worden door private rechtspraak en/of ordehandhaving. Dit werkt, omwille van het calculerend individu, slechts favoritisme, corruptie en oneerlijke bejegening in de hand. Individualisme en vrijheid zijn dus pas beleefbaar indien er een kleine en rechtvaardige, maar strenge staat over de minimale spelregels waakt.

De markt is, op een aantal uitzonderingen niet te na gesproken, perfect in staat om elk sociaal-economisch verkeer te regelen. Daarentegen heb ik sterk mijn twijfels of de markt er in een anarchistische context evenzeer voor zou kunnen zorgen dat er min of meer stabiele en harmonieuze intermenselijke relaties waargemaakt kunnen worden, waarin het genot van grondrechten en –vrijheden iedereen te beurt vallen en dus zonder dat éénieder op z’n hoede moet zijn voor de ander. Dit omdat een privaat strafrechterlijk systeem wishful thinking is, omdat de wederzijdse sociaal-maatschappelijke informele controle die nodig is in een staatloze omgeving onvoldoende aanwezig is en omdat een zeker samenlevingsfundament in de huidige ontwikkelde maatschappij niet (meer) in afdoende mate beschikbaar zou zijn. Ons samen leven zoals ze zich nu vooral in het westen manifesteert overlaten aan de wetten van de wetteloosheid, staat gelijk aan een minachting voor de poreuze ongeschreven en onuitgesproken handelswijzen die beschaving heet.

Om binnen mijn visie de overheid haar taak te laten doen, zijn er inderdaad belastingen nodig. Belastingen die ik niet als ‘roof’ beschouw, maar wederom als een noodzakelijk kwaad om onze meest essentiële zorg, die van het voorzien en bewaken van onze verworvenheden, ter harte te nemen. Het volk zal meer baat zien in dit laatste, dan de relatief lage individuele financiële kost die zij daarvoor dient te dragen. Een democratisch verkozen regime kan op legitieme wijze een bijdrage eisen om haar taken te volbrengen. Indien de overheid haar macht misbruikt, kan men deze machtshebbers electoraal kelderen en in het meest extreme geval, wanneer bijvoorbeeld een dictatuur werd geïnstalleerd, zal de burger de macht van zijn getal en zijn moreel geweten moeten aanspreken om de staat omver te werpen en een nieuwe te installeren.

Het is trouwens niet zo dat elke opstand tegenover een overheid op voorhand uitgesloten dient te worden. Dit lijkt een contradictorische redenering, omdat ik zonet stelde dat er in Amerika een versterkt centraal gezag werd geïnstalleerd naar aanleiding van Shay’s rebellion om zulke gebeurtenissen in de toekomst juist te vermijden of adequaat van antwoord te voorzien. Echter kan rebellie tegen een overheid slechts plaatsvinden als die de steun geniet van een kritisch aantal burgers (liefst aan absolute meerderheid), daar een democratische vertegenwoordiging legitiem blijft voor zover zij de wensen van een (liefst zo groot mogelijke) meerderheid respecteert.

Ook kan burgerlijke opstand geen verantwoording zijn voor het inperken van de bewegingsruimte van derden, indien dat zou gebeuren door de eventuele gewelddadigheden van de misnoegden.



NASCHRIFT

Blauwdruk is het kwartaalmagazine van het Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) en is met zijn oplage van 1,000 exemplaren ongetwijfeld het meest gelezen politieke studentenmagazine van Vlaanderen. Vanaf deze week neemt trouwens IFF-medewerker Vincent De Roeck de honneurs van hoofdredacteur waar.