Groeten uit het Gravensteen (Johan Sanctorum)

Hoe een mooi project zich dreigt vast te rijden in het Narcisme van Vlaanderen's grootste intellectueel

De Gravensteengroep, die medio Februari met een ‘progressief-Vlaams’ manifest naar buiten kwam, haalde ondertussen al enkele duizenden handtekeningen op. Dat is bemoedigend, ook al zijn er de onvermijdelijke recuperatiepogingen van politieke partijen die het project willen kapen. Als lid van de groep, die zelf een beduidend aandeel had in de opstelling van de tekst, heb ik me daar met groot enthoesiasme achter geschaard, temeer omdat ik als cultuurfilosoof en linkse ecologist sinds jaar en dag de neo-Belgicistische nostalgie in het Vlaamse cultureel establishment aanklaag...

Het moest een nieuw geluid worden, mogelijk uitgroeiend tot een beweging, die de linkerzijde in Vlaanderen niet zozeer moest schofferen, dan wel verleiden tot een ‘klik’. Een wervend verhaal, geen fatwa’s op groepen en personen. Het inzicht namelijk dat decentralisatie en schaalverkleining méér democratie moeten opleveren, en dat het autonomisme (ik verkies die term boven het stigmatiserende ‘separatisme’) ook een links-progressief verhaal kan zijn, zie bv. de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Daaraan gekoppeld uiteraard de afwijzing van de monarchie en het herdenken van het republikeins gedachtengoed.
Met de intrede van Prof. Em. Etienne Vermeersch in de groep (om precies te zijn: op een vergadering dd. 4 januari van dit jaar) gebeurde er iets vreemds. De tekst, die al door iedereen goedgekeurd was, werd door hem van tafel geveegd, en vervangen door een tamelijk taai epistel, waarin het territorialiteitsbeginsel domineerde. Niemand wilde of durfde tegen het dictaat van de professor ingaan. Pas achteraf heb ik begrepen dat dit in se conservatief topic, afgezien van zijn bloed-en-bodem-achtige connotaties, door Vermeersch ook bedoeld was als een subtiele restauratie van het Belgische status-quo. Als men uiteengaat en onafhankelijk wordt, is er uiteraard geen territorialiteitsprobleem. Het principe inroepen is een zwaktebod, eigen aan niet-soevereine regio's of naties, die op de goodwill van hogere overheden aangewezen zijn. Enkele maanden voordien had de professor, merkwaardig genoeg, en plein public nog voorgesteld om vier Vlaamse faciliteitengemeenten bij Brussel aan te hechten, teneinde de francofone roep om Lebensraum te stillen en het regime weer eens te depanneren tot aan de volgende betaaldag.
Ik citeer hier graag een opiniestuk van Peter De Graeve, ook lid van de groep, (DS, 26/09/07), waarin hij zich in niet mis te verstane bewoordingen tot de professor richt: “Als het territorialiteitsbeginsel dan toch de enige rechtvaardigheidsgrond vormt waarop u een Belgisch democratisch federalisme verdedigbaar acht (en hierin hebt u alvast gelijk), waarom het niet gewoon, heu, toepassen? Vermeersch’ voorstel tot aanhechting van vier gemeenten is de Belgische onredelijkheid ten top: na vijftig jaar huwelijkse ontrouw wordt de bedrogen partij gevraagd een pink af te staan om het samenleven te redden. Als internationaal gewaardeerd Professor in Stervensbegeleiding zou Vermeersch moeten weten dat je op die manier geen levens redt.”

De Graeve mag wel op zijn tellen passen, zoals een paar andere leden van de groep die verder willen gaan dan het reanimeren van een terminaal zieke, om in Peter's beeldspraak te blijven. Geduldig heb ik dan geprobeerd om de twee teksten, die van Vermeersch en de eerder goedgekeurde, in elkaar te weven tot de tamelijk vage en inconsistente verklaring die het uiteindelijk geworden is. Maar door dat territorialiteitsprincipe in de tekst te droppen, kwamen we meteen van een moderne, toekomstgerichte visie uit in een nogal romantisch-middeleeuwse en uitermate defensieve setting, die eigenlijk neerkwam op een operatie ‘red België’, wellicht mits de overheveling van enig territorium als zoenoffer. De Vlaamse underdog was weer helemaal terug. Ook de kritische verwijzingen naar de monarchie moesten er uit van Vermeersch. Ambieert de professor alsnog een adelijke titel? We zullen er maar geen paranoïde theorieën omtrent loge-invloeden aan koppelen. Toch is de restauratieve en systeembevestigende insteek van Vermeersch' interventies opvallend: de splitsing van België ontwijken, het koningshuis ontzien.
Ten gronde hoort Prof. Vermeersch in dit stuk niet thuis. Hij kan het Vlaams-republikeinse verhaal niet trekken, om de eenvoudige reden dat het autonomisme voor hem een dreigement is t.o.v. de Franstaligen, geen reële optie.
Toen kwamen de media-optredens. De professor werd, omwille van zijn naambekendheid, tot woordvoerder gepromoveerd, samen met twee anderen –die ik niet gehoord of gezien heb op radio of TV-. Vermeersch gaat naar de studio zoals een gladiator de piste betreedt: tot de tanden gewapend. Er is geen enkel spoor van empathie of van toenadering tot de gesprekspartner.
Gesterkt door het label ‘grootste intellectueel van Vlaanderen’ (hoe ijdel moet een filosoof niet zijn, om die titel te accepteren zonder enig spoor van ironie) overroept en overdondert hij het gezelschap, kleineert de tegenstander en beschuldigt hem van onkennis, tot iedereen het vermoeid opgeeft. Dat bulldog-imago begon enorm te wegen op de communicatie. De niet zo gelukkig gekozen naam ‘Gravensteen’ (waar een indrukwekkende verzameling middeleeuwse foltertuigen te bezichtigen is) versterkte nog de karikatuur. Ik kon me niet van de indruk ontdoen dat de media, de VRT op de eerste plaats, gniffelden en de tirannieke professor maar wat graag zijn donderpreken lieten houden, gelardeerd met revanchistische verhalen over zijn moeder die als dienstbode voor de Franstalige bourgeoisie moest gaan werken.
Iedereen van de groep feliciteerde hem nadien, terwijl het eigenlijk een communicatiestrategische puinhoop was. Ondertussen beijverde de professor zich om uit te leggen dat de groep géén Vlaamse onafhankelijkheid nastreefde –waarmee hij flagrant inging tegen een tendens die leeft binnen de groep-, en misbruikte zijn status om de interne discussie te smoren. Onmiskenbaar heerst er tot op vandaag de schrik om Prof. Vermeersch, als boegbeeld en mediafiguur kwijt te spelen. Daardoor werd het schipperen, en kwam de groep zelf terecht in het sukkelstraatje van compromissen, dubbelzinnigheden, intriges en politieke spelletjes,- de ‘Belgische ziekte’ dus.
De druppel die voor mij de emmer deed overlopen, was een door mij in eigen naam geschreven opiniestuk rond Electrabel, het Belgische energiebeleid, en de mogelijkheden om een Vlaams, progressief energiebeleid te voeren, gericht op milieuzorg en decentralisatie. Mijn collega-filosoof Ludo Abicht had het mee ondertekend, en het was al vertrokken naar de redactie, toen Vermeersch eensklaps via mail zijn veto stelde (in mijn naïviteit had ik de tekst even laten cirkuleren in de groep), en Ludo onder druk zette om zijn handtekening terug te trekken. Wat hij na enig aarzelen ook deed: ‘We mogen Etienne niet verliezen’, luidde het. Het opiniestuk bevatte namelijk enkele voor Vermeersch onverteerbare passages die afstand namen van de Belgische constructie. Het was dus een njet, en iedereen plooide. Nota bene voor een artikel dat helemaal niet namens de Gravensteengroep was geschreven. Ja sorry, onder een ‘denktank’, wat de groep voor mij in de eerste plaats had moeten zijn, versta ik als filosoof wel iets anders.
Een 'progressieve beweging' die in naam van de democratie haar eigen leden het spreekrecht ontneemt, dat is wel het laatste wat we nodig hebben.
Het Gravensteen heeft een paard van Troje binnengehaald. Ik wil er niet bij zijn, als het ding opengaat.

Lees het door Etienne Vermeersch gewraakte opiniestuk
www.visionair-belgie.be