Marktfundamentalisme en de religieuze verering van de democratie

Bryan Caplan opent met zijn boek, The Myth of the Rational Voter een nieuwe, en wetenschappelijk zeer krachtig onderbouwde, aanval op de haast religieuze verering van de democratie. Ja, in vergelijking met de autoritaire regimes van rechtse en linkse snit is de democratie, zoals Churchill het uitdrukt, het minst slechte van alle systemen. Maar daardoor leg je de lat veel te laag, aldus Caplan. De correcte vergelijking is deze tussen democratie en vrije markt, en dan is het niet zeker of democratie de vergelijking nog wel kan doorstaan. De "tables are turned": het verwijt van marktfundamentalisme klinkt hol omdat het precies komt van diegenen die zelf de tekortkomingen van de democratie weigeren in te zien.

Marktfundamentalisten worden vaak, en terecht, aangevallen omdat ze als oplossing voor marktfalen alleen maar méér markt willen. Maar er zit een hypocritisch kantje aan dat verwijt. Anti-markfundamentalisten willen dus meer politiek, meer overheid, meer controle, meer interventie. De overheid moet het kader scheppen en regels stellen. Maar als dan het omgekeerde verwijt wordt gemaakt, namelijk dat ook de democratie kan falen, dan is het antwoord van diezelfde critici dat de oplossing te vinden is in méér democratie. Wie zijn nu de fundamentalisten?Het is de verdienste van Caplan dat hij de reden voor de falende democratie haarscherp beschrijft en analyseert. Met cijfers en met argumenten. Frans Crols vat het zo samen:

Zijn de kiezers hier en elders ezels en garnalen? Iedereen die verkiezingen, partijmanoeuvres, topconferenties volgt, ontdekt dat politici denken dat hun kiezers idioten zijn. Bryan Caplan, professor van George Mason University in Washington, test deze observatie en besluit in een boek, waarop The Economist lovend de aandacht vestigt, dat de politici gelijk hebben. "The Myth of the Rational Voter" ontsluiert de simplistische kiezer. De wereld is zeer ingewikkeld, en de meeste mensen zijn onwetend over de meeste dingen, vandaar het succes van programma’s als De Slimste Mens Ter Wereld, de Canvascrack en dergelijke.Die algemene onwetendheid en de wens om dat te overstijgen zou weinig ter zake zijn, wordt beweerd, en dat omwille van "het mirakel van de aggregatie" of poëtischer "de wijsheid van de menigte". In financiële markten is dat verschijnsel bekend: door miljoenen individuele beslissingen wordt een aandeel rationeel gewaardeerd. Die gissingen hebben geen coördinatie of centraal punt. Bryan Caplan zegt dat een kiezersmarkt geen financiële handelsplaats is omdat onwetende kiezers niet in het wilde weg beslissen. Zij laten zich leiden door vier belangrijke fouten en of misvattingen.
1. De burgers verstaan niet hoe het nastreven van privéprofijt vaak hoge publieke voordelen oplevert, zij zijn instinctief antimarkt.
2. De burgers onderschatten het voordeel van interactie met vreemdelingen, zij hebben een vooringenomenheid tegen vreemdelingen.
3. De burgers stellen welvaart en voorspoed gelijk aan tewerkstelling meer dan aan productie van goederen en diensten, zij hebben een vooringenomenheid om bij voorrang jobs te willen laten scheppen.
4. De burgers denken ten langen leste dat de economische omstandigheden altijd maar slechter worden, zij hebben een vooringenomenheid in de richting van pessimisme.
Caplan vergelijkt de inzichten van de menigte met die van economen en van een hoger opgeleid publiek. Als men de vraag stelt: waarom stijgen de olieprijzen, dan zegt de menigte: omdat oliemaatschappijen uitbuiten en onrechtvaardig zijn. Economen en universitairen antwoorden dat de wet van vraag en aanbod speelt met soms hoge en soms lage prijzen. Voor politici echter is een stem een stem en zij reageren dus prompt met prijzencontroles en geblaf tegen de oliebedrijven. Het domme volk perst de politici naar foute keuzen. Wat te doen? Ontvet de Wetstraat en de staat, en de domoren krijgen minder macht.

Met dat laatste zit Frans Crols echter op het verkeerde spoor. Doel en middel worden met mekaar verward. De overheid moet niet ontvet worden zodat de domoren minder macht krijgen. Geef de domoren minder macht en de overheid wordt ontvet. Een kleinere overheid is het doel, de hervorming van de democratie het middel.Je krijgt de overheid niet ontvet, als de macht van de irrationele kiezer niet verminderd. Crols wil de deur openen naar een kleinere staat, maar vergeet eerst de deur los te maken, of het slot te forceren. Zo lukt het niet natuurlijk.Hoe krijg je het slot los?

Caplan zelf suggereert vier methodes (ik heb ze een beetje vrij geïnterpreteerd - een vrije markt van ideeën nietwaar):

1) invoering meervoudig stemrecht: "slimme" kiezers, althans zij die minder last hebben van voornoemde vooroordelen krijgen meervoudig stemrecht. Caplan suggereert met cijfers dat het hoger opgeleid publiek minder vooroordelen heeft, economisten zijn het beste voorbeeld;
2) schaf de stemplicht af: ik ben ervan overtuigd dat er een relatie is tussen het feit dat de Belgische overheid maar niet ontvet geraakt, en het feit dat België als een van de weinige landen nog stemplicht heeft. Met stemrecht in de plaats van stemplicht kan verwacht worden dat de minst irrationele kiezers sneller en meer zullen stemmen, aldus Caplan, en aldus wordt een correctie mogelijk;
3) onderwijs hervormen: concentreer het curriculum op economie, evolutionaire biologie, statistiek...de wet van de comparatieve voordelen (Ricardo) wordt als het ware de eerste wet die wordt geleerd, daarna de wet van vraag en aanbod;
4) economen zijn het minst irrationeel en het meest bevrijd van de fouten en misvattingen die Crols vernoemd, en die Caplan in zijn boek beschrijft. Aan hen dus de taak om een meer vooraanstaande publieke rol te vervullen en het publiek als het ware op te voeden. We hebben dus meer Milton Friedman’s nodig. Meer Bjorn Lomborg’s. En minder Al Gore’s. En minder Paul De Grauwe’s die meehuilen met de anti-marktfundamentalisten. Neen, economen die de markt verdedigen als een superieur alternatief voor de democratie: dat hebben we nodig.