Pleidooi voor een België Ondersteboven

De Belgische structuur zit scheef. Nu zelfs Stan Maes, de hoofdeconoom van de Premier Verhofstadt het zegt moet het wel waar zijn. Het moge gezegd, terwijl de belastingsopbrengsten nog nooit zo hoog geweest zijn, wordt de federale begroting elk jaar weer een samenraapsel van dubieuse operaties om de begroting alsnog sluitend te krijgen. Bij de gewest regeringen daarentegen zijn er overschotten terwijl zij hun dotaties van de centrale federale overheid krijgen. Wat zit er mis?

Wat er mis zit is heel simpel: de piramide staat op zijn kop en de punt staat op de schouders van de hardwerkende burger. In feite is het een opeenstapeling van piramides. Eerst het stadsbestuur, dan de provincie, dan het gewest, dan de Belgische federale overheid en tenslotte de Europese overheid. Het regent dan ook wetten en reguleringen van boven naar beneden terwijl de belastingstroom van beneden naar boven gezogen wordt. Wat de burger ervan terug krijgt is maar een fractie want er is heel wat energie nodig om zo'n omgekeerde piramide overeind te houden. Dat hebben ze nu eindelijk begrepen want de scheeftrekking begint wat buiten proporties te geraken. Er zijn de Noord-Zuid transfers en er zijn de interregio transfers. Allemaal bedoeld om de zwakkeren te helpen maar in de praktijk blijken het grotendeels bodemloze putten te zijn. Men koopt nu eenmaal geen burgerzin, werklust, innovatie en ondernemingszin met geld maar wel door deze natuurlijke eigenschappen niet te onderdrukken. Er zijn nu ook groeiende transfers tussen de generaties van jong naar oud en van werkenden naar niet-werkenden. Net zoals onze staatsstructuur heeft ook de bevolkings structuur meer en meer het uitzicht van een omgekeerde piramide. Laat ze ons even omdraaien en terug met haar basis op de grond plaatsen.

Het begint allemaal bij zelfredzaamheid en democratie. In een echte democratie met een echte morele basis streeft men ernaar in alle vrijheid te leven en zo weinig mogelijk diezelfde vrijheid van anderen aan te tasten. Natuurlijk, we maken allemaal deel uit van een sociaal geheel. Als individu zijn we ergens opgenomen in familie of gezinsverband (ten minst dat mogen we voor iedereen hopen), leven we in een straat of wijk, leven we in een gemeente of stad, leven we in een gewest, leven we in een land en leven we in een werelddeel. Toegepast op het sociale leven betekent dit dat men zoveel mogelijk zelf beslist en voor zichzelf zorgt. Sociale hulp komt daarbij in eerste plaats van het gezin, de lokale gemeenschap of ieders sociaal netwerk. Hoe verder we ons daarvan verwijderen, hoe minder de rol zou moeten worden. De niveaus erboven (gemeente, gewest, land) zijn er eerder om de omgeving te scheppen waarin we als individu met ons sociaal netwerk het best tot ontplooiing kunnen komen. Want op die manier heeft de gehele samenleving er baat bij.

Op politiek vlak betekent dit dat men pas delegeert (naar boven, niet naar onder) als men het zelf op zijn niveau niet meer aankan of als dat niet efficiënt is. Straten aanleggen en publieke voorzieningen bijvoorbeeld. Kanalen aanleggen en luchthavens. In het politieke proces kiezen we daarvoor mensen die dergelijke zaken ter harte nemen, maar we zouden hen enkel maar over die dingen mogen laten beslissen die we echt zelf niet aankunnen. In de politiek piramide betekent dit dat hoe hoger men zit, hoe minder men zou mogen kunnen beslissen over detail zaken maar des te meer over zaken van omvang ervan groot zijn en met langstrekkende gevolgen. Soms wordt dit het subsidiariteitsprincipe genoemd.

Als we dit toepassen op de financiële stromen die nodig zijn om dit geheel te laten werken, betekent dit dat elk lager niveau aan het hoger niveau afgeeft in ruil voor "diensten" (in de ruime zin van het woord) die men op zijn niveau niet kan bekomen. Dit is vrij verschillend van het huidige systeem waarbij de centrale overheid ongeveer 100 % int en dan druppelsgewijs naar beneden herverdeelt. Dat hierbij veel onderweg verloren gaat is evident. In het voorgestelde democratische systeem negotieert het lagere niveau met het hogere niveau en betaalt het lager niveau in functie van de bedongen diensten. Met andere woorden, de burger is terug de klant en de overheid is de leverancier. In een democratie is de klant koning en benoemt hij zijn ministers.

Men kan zich natuurlijk afvragen waarom in onze parlementaire democratieën de piramide op haar kop is gaan staan. De reden hiervoor is dat het spel zoals hierboven geschetst niet door iedereen even eerlijk gespeeld wordt. Er zijn de belangenorganisaties en de politieke partijen zijn hun lakeien. Dat ze bestaan is geen probleem op zichzelf want zich verenigen is een vrij recht. Evenwel het wettelijk systeem van de samenleving misbruiken om die belangen te vergrendelen sluit het democratische spel kort. Het is zelfs zover gekomen dat politieke partijen die geen belangenorganisaties hebben in feite buitenspel zijn gezet. Maar zo is het begonnen. De stem van de kiezers is niet langer een stem voor een verkozene maar een stem voor een politieke partij en de belangengroepen die erachter staan. Eens de stem gegeven, heeft de kiezende burger zijn mandaat gegeven en wat de politiek er dan van maakt is zo goed als niet meer in zijn controle. Het contract tussen burger en politici wordt blindelings getekend.

Wie verkozen wordt, is niet noodzakelijk diegene die het mandaat uitoefent. De particratie heeft aldus de parlementaire democratie opgeheven terwijl wat we nodig hebben eerder een directe democratie is. Let wel, zelfs als de piramide terug recht zou staan, zullen we nog geen directe democratie bekomen. Zolang men bv. zelfs op gemeentelijk vlak "inspraak" gelijk stelt met een informatie-avond waarbij de burgemeester zijn beslissingen meedeelt en de gemoederen sust met een receptie achteraf, zal er in wezen weinig veranderen. Daarvoor moeten er nieuwe regels komen en wellicht ook een nieuwe politieke klasse die terug het onderscheid kan maken tussen wat recht is en krom is. Het Zwitsers systeem kan hiervoor model staan. Dit systeem is eeuwen oud en gaat terug naar de Germaanse traditie waarbij men bv. eenmaal per jaar op het dorpsplein samen komt en met handopsteking beslissingen treft. Ons systeem is afgeleid van de "moderne" natiestaat waarbij een koning zijn onderdanen priviléges afstaat. Het moge een paradox lijken dat het oeroude Germaanse systeem veel dichter staat bij de echte democratie en een veel beter model aanbiedt voor de globaliserende wereld waarbij de technologie de facto de burger kan bevrijden van zijn maatschappelijk keurslijf waarin de natiestaten hem proberen te doen passen.

In dit verband wordt ook de vrije markt als economisch systeem dikwijls aangevallen vanuit een linkse hoek die het eerder bij een centralistische planning houdt. De markt zou er een van uitbuiting zijn en machtmisbruik. Er zijn uiteraard gevallen van machtsmisbruik want geen enkel sociaal verband is dar immuun voor, zelfs op zeer kleine schaal tussen twee mensen. De vrije markt is evenwel veel democratischer dan gelijk welk gevestigd politiek systeem omdat men er telkens opnieuw bij elke transactie stemt of als men dat niet wil niet stemt en zich onthoudt. Zelfs de machtsmisbruiken worden door dit mechanisme altijd vrij snel eronder uitgehaald, behalve als een politiek systeem ze in stand houdt. Wat de belangengroepen doen voor het politiek systeem, doen de lobbygroepen voor de economie en beide zijn in wezen antidemocratisch ook al vormen ze soms een tegengewicht voor de fratsen van de politieke willekeur. De continu corrigerende werking van de vrije markt is dan ook een goed argument om de financiering van het overheidsapparaat te laten enkel en alleen door een verbruikersheffing. Een consumptietaks voor het algemene goed en een gebruikersheffing voor de rest. In ons centraal geleide systeem betaalt iedereen mee voor alles en kan zich toch wel de vraag stellen of dat in se sociaal rechtvaardig is.

Besluit

Het moge ons optimistisch stemmen dat de federale overheid nu begrepen heeft dat onze ingewikkelde en ondoorzichtige staatsstructuur zich vast gereden heeft. Het is evenwel niet voldoende dat men enkel oog heeft voor de financiële problematiek. Het onderliggende probleem is dat onze staatsstructuur in se niet meer democratisch is en wellicht nooit geweest is als we dit bv. met het ideaal van een directe democratie vergelijken. Dit invoeren kan een werk van lange adem zijn ook al is het niet uitgesloten dat de toenemende economische en sociale aftakeling dit proces in een stroomversnelling kan doen terecht komen als het "Tilting Point" bereikt wordt. Wellicht zal er een vijfde Burger Manifest voor nodig zijn, ditmaal geschreven door de burger zelf.

Naschrift:

Voor wie meer interesse heeft in deze problematiek verwijzen we graag naar de website van Democratie.nu

Zo organiseert ze op 19 februari in de gebouwen van de Universiteit van Antwerpen een lezing door Dr. Wilfried Dewachter met als titel "De mythe van de parlementaire democratie"

Andere leeswaardige teksten:

De burger aan de macht? Rechtstreekse democratie vanuit rechtseconomisch perspectief