Tijd voor echte innovatie

WorkForAll
Politici hoeven niet machteloos te zijn. Maar doen ze de juiste dingen?
Dat de auto assemblage zijn deuren in België gaat sluiten staat zo goed als vast. Deze industrie is nu weg gelegd voor o.a. Slovakije dat erin geslaagd is op tien jaar tijd een van de meest aantrekkelijke investeringslanden te worden. De wereld beweegt en de wetten van de vrije markt zoeken spontaan naar meer efficiëntere oplossingen en oorden. De eindgebruiker zowel als de aandeelhouder kan er alleen maar blij mee zijn. Men vergeet ook dat er buiten de slinkende assemblage van wagens er ook een groeiende (Belgische) industrie bestaat die aan de autosector wereldwijd onderdelen aanlevert.


Toelevering als toegevoegde waarde
Er is in ons land een hele rits aan bedrijven die in de autosector sterk aanwezig zijn. Die sector heeft vooral in de laatste tien jaar aan belang gewonnen en heeft zich dan ook nog niet zolang geleden verenigd in “Flanders Drive”. In die sector is de tewerkstelling alleen maar toegenomen. Melexis bv. is een van die bedrijven. Melexis levert jaarlijks bijna een miljard geavanceerde chips die in bijna alle wagenmerken gebruikt worden, goed voor bijna 200 miljoen euro omzet en een tewerkstelling van 200 mensen in ons land. En alhoewel deze chips maar een klein deeltje van de kostprijs in een auto vertegenwoordigen, is Melexis in zijn niche een koploper. Zuiniger en veiliger wagens zijn het resultaat. Er zijn nog andere top prestaties. Belgische designers zijn het creatieve genie achter heel wat prestigieuze merken. Recticel dan weer levert heel wat van de binnenbekleding. Punch dan weer heeft de controle verworven over een fabrikant van o.a. hybriede versnellingsbakken. Wie zegt dat er geen toekomst meer zit in de auto industrie heeft het verkeerd voor. Er is alleen hier ten lande nog weinig toekomst voor auto assemblage. Hetzelfde geldt voor Duitsland. Het is vrij zeker dat ook in Wolfburg en zelfs geheel Beieren de autoassemblage alleen wat uitstel gekregen heeft. Maar ondertussen kent ook Duistland een groeiende sector van leveranciers van toegevoegde waarde.

Voorwaarden voor echte innovatie
De reden dat de autoassemblage het nog zo lang heeft kunnen uithouden maar nu ook zal verdwijnen is dezelfde reden waarom deze nieuwe industriën opgang vinden. Het is paradoxaal maar de toenemende productiekost en continue concurrentie heeft de creatieve ondernemers en managers willens nillens steeds gedwongen en aangezet om enerzijds de productiviteit te verhogen en anderzijds nicheproducten te ontwikkelen met meer toegevoegde waarde. Automatisering was het gevolg van steeds hogere productiekosten. Eens men dit proces ontwikkeld heeft, is er ook geen reden om het niet te combineren met lagere productiekosten in nieuwe afzet markten. De grens hiervan is nu ongeveer bereikt omdat sterke automatisering gepaard gaat met zware investeringen waarbij grote volumes gehaald moeten worden om rendabel te blijven. De markt is evenwel trager gegroeid dan gepland en dit betekent onvermijdelijk herstructureren om het kostenplaatje globaal terug in evenwicht te brengen. Doet men dat niet, dan zal dit zich wreken in verlies van marktaandeel, minder investeringen en innovatie en in het slechtste geval het failliet of de overname.

Bij de toeleveranciers geldt hetzelfde. De loonkost speelt hier een grote rol, maar ook de totale kost om een bedrijf te laten draaien. Men vergeet wellicht dat veel kosten die een bedrijf moet maken indirect ook loonkosten zijn. Tot twee derden ervan gaat niet naar de werknemer of leverancier maar naar de overheidssector zelfs als men met verlies draait. Zelfs het brood dat men bij de bakker koopt, bestaat voor de helft uit een of andere vorm van belastingen. Niet de aandeelhouder maar De Staat gaat met de meeste winst lopen. Automatisering is een van de gevolgen.

Bij de toeleveranciers is ook de loonkost een factor maar er is ook een tweede, niet te verwaarlozen factor. Meer toegevoegde waarde betekent ook een grotere intellectuele inhoud. Dit vergt mensen die breed opgeleid zijn, fundamenteel kunnen en durven doordenken en die dikwijls van hun passie hun leven maken. We mogen dan nog wel een onderwijssysteem hebben dat nog relatief goed scoort, maar er zijn tekenen dat dit achteruit boert. Bureaucratisering en eliminatie van bijna elke vorm van interne en externe concurrentie gaan samen met een samenleving waar consumptie primeert op inspanningen leveren. Jongeren zijn dan ook eerder gepassioneerd door het gebruik van hun electronische gadgets dan door de kennis om ze te kunnen ontwerpen.

Diegene die dan werkt, zit in een stressmolen en mag na afloop het grootste deel afgeven. Dit alles zijn niet bepaald omgevingsfactoren die risiko nemen en het verkennen van nieuwe technologische uitdagingen in de hand werken. Innovatie vergt niet zozeer geld maar is in de eerste plaats een “mindset” en dat laatste geldt zowel voor de ingenieurs als voor handwerkers. Een mindset wordt evenwel niet gekocht maar is het resultaat van de omgeving die zijn creatievere elementen stimuleert en waardeert. Uiteindelijk gaat het over de fundamentele morele code dat elk individu zich maximaal kan en mag ontplooien.

Waarom de auto-assemblage verdwijnt en wat eraan te doen?
Dat de auto-assemblage verdwijnt is wellicht op korte termijn een schokkende ervaring maar ze stond eraan te komen. Het fenomeen is inherent aan het creatieve proces van innovatie die elke menselijke activiteit al eeuwen kenmerkt. Oude industrieën verdwijnen wanneer ze niet langer economisch competitief zijn. In een gezonde economische omgeving worden ze vervangen door nieuwere activiteiten met meer toegevoegde waarde. Daar knelt het schoentje. We leven niet langer in een omgeving waar dat een evidente zaak is. Loonkosten en gebrek aan jeugdig talent dat durft ondernemen en kan innoveren zijn een factor. De mindset ontbreekt omdat de samenleving zichzelf in slaap heeft gewiegd. Het volstaat de samenleving te bekijken als een onderneming en zich de vraag te stellen welke onderneming kan overleven als het administratieve apparaat ervan meer dan de helft van de omzet bedraagt. Dit is geen fictie want onze overheid maakt de helft uit van het BBP. Als men er de privaat rechterlijke organisaties die ervan afhangen en de administratieve verplichtingen die de reglementitis vereist, bijvoegt kom men zelfs een flink stuk hoger uit. Zoals eerder gezegd, de enige uitweg is meer toegevoegde waarde en we mogen de private sector dankbaar zijn dat dit nog steeds gebeurt, ook al zouden we beter de deuren wagenwijd openzetten voor het buitenlandse talent dat we hier niet vinden.

Kunnen we dan niets doen? Toch wel, maar het zal wat meer moed vergen dan wat te knabbelen aan zowieso disproportionele lasten op overuren. De hele industrie verdwijnt stilaan omdat het globale kostenplaatje voor de industrie te duur is geworden. Het helpt daarbij niet de private sector tot nog meer productiviteit te dwingen, want daar zijn niet alleen grenzen aan, het zal gepaard gaan met saneringen. De kost van het bedrijfsleven moet in zijn geheel naar beneden en dit kan alleen door de belastingen als kost in zijn geheel te verlagen. Dit betekent dat de overheidssector in zijn geheel moet saneren en zichzelf even productief maken als de private sector. Om de ontslagen in Vorst te voorkomen, zal men eerst de overheidssector moeten saneren, en ja dit betekent dat het ambtenarenbestand dient gehalveerd te worden.

De overheid saneren schept werk (met meer toegevoegde waarde)
Om de bedrijfskost te verlagen kan men om te beginnen de loonbelasting verlagen. Maar als dit zoals in het recente verleden gepaard gaat met verhoging van belastingen elders wordt er op termijn weinig opgelost. Het verlies zit in het feit dat we met een te groot overheidsbeslag zitten en een overheidsapparaat dat zeer inefficiënt met zijn middelen omspringt. België NV is een zeer slecht gerund bedrijf en zijn landgenoten als aandeelhouders zijn er de dupe van. De reden hiervoor is dat er niet alleen zeer weinig democratische controle bestaat op dat overheidsapparaat, het heeft ook een wettelijk beschermd monopolie. Stel u even een onderneming voor met een omzet van zo’n 150 miljard euro die u jaarlijks geen balans kan voorleggen en wiens resultatenrekening beperkt is tot een kasboekhouding zoals ongeveer elke lokale voetbalclub er een heeft. Is er een tekort op de inkomsten? Geen probleem, dan verhogen we even de prijzen (lees: belastingen), gaan we een lening aan die we boeken als inkomen of we verkopen wat van de gebouwen. De investeringen? Die zijn inmiddels gedaald tot zo’n 2 % van die opgeklopte begroting. Hoe zit het dan met de bestuurders? Geen nood, ofwel hebben ze zichzelf aangesteld ofwel zijn ze politiek benoemd. De belg-aandeelhouder mag (sorry: moet) dan wel elke vier jaar een symbolische stem uitbrengen, maar dat is zo opgezet dat het infeite weinig uitmaakt. Welke aandeelhouder wil in zo’n bedrijf aandelen verwerven?

Corporate governance en transparancy samen met een intense competitvieit om klanten en aandeelhouder-investeeerders aan te trekken houdt de private sector lenig ook al staat het water soms aan de lippen. Kan ditzelfde systeem niet gebruikt worden om de overheidssector te saneren? Wat zou het gevolg zijn als de belastingsdruk globaal met de helft zou dalen? Uit studies van o.a. de ECB blijkt dat dit haalbaar is zelfs zonder veel van de al dan niet overbodige overheidsdiensten af te schaffen. Zou de auto-assemblage dan niet in het land kunnen blijven? Ook de toeleveranciers zouden er wel bij varen.

Het saneren van de overheid kan sneller dan men denkt
Laat ons eerlijk zijn. In dit land is hier de laatste twee decennia weinig aan gebeurd. In 1984 schreef ik hierover een opiniestuk met als titel ‘Laat de Overheid inleveren’. De cijfers van toen zijn er alleen erger op geworden ook al heeft men dan wat later de ultieme boekhoudtruuk uitgehaald door de Belgische frank met zo’n 8% te devalueren. Dit feit op zichzelf toont aan hoe fragiel de definitie van het BBP is en dat elke statistische groei ervan met argusogen dient bekeken te worden. Stel u maar eens een bedrijf voor dat zijn leveranciers betaalt na er eerst eenzijdig 8% korting op toe te passen. Een complete sanering van de overheid is na decennia misgroei een hele klus, maar landen zoals Ierland en recentelijk de meeste Oost-Europese landen en nu ook Oostenrijk hebben op een paar jaar significante wijzigingen kunnen doorvoeren. Slovakije bv. heeft sinds kort een vlaktaks van 19% en is o.a. daardoor de grootse assembleur van auto’s geworden.

Laat we ons daarom beperken tot de meeste dringende maatregelen met het meeste impact.

1. Corporate Governance
2. Demonopolisering
3. Drastische vereenvoudiging
4. Werken belonen

Corporate Governance is een brede term, maar om een oordeel te kunnen vellen als burger-aandeelhouder moet er openheid van informatie bestaan. Elke overheidsdienst dient dan ook een degelijke dubbele boekhouding te voeren. Het personeel ervoor kan men halen bij het ministerie van financiën als men bv. een vlaktaks invoert wat de inning van de inkomsten belastingen drastisch zal vereenvoudigen. De volgende stap is dan de dienstverlenende overheidsinstellingen of bedrijven waar de overheid zelf aandeelhouder is te privatiseren. Het volstaat infeite de monopolies op te heffen en dergelijke bedrijven te laten concurreren. Zijn ze niet rendabel, dan kan de bestaande wetgeving op handelspraktijken het faillissement uitspreken.

Een drastische vereenvoudiging zal wellicht moeilijker uit te voeren zijn. De complexiteit van regels, statuten, voorrechten en onnodige regelneverij is het resultaat van wellicht een eeuw misgroei. De wetgever moet gewoon de moed hebben elke wet en organisatie terug in vraag te stellen. Als alle Belgen gelijk zijn voor de wet, dan is er geen reden om ze een verschillende behandeling te geven naargelang hun statuut. Er zijn zoveel eminenties en regeringen in dit land dat ze zelfs mekaar voor de voeten lopen in het buitenland. Tabula rasa is hier de enige remedie.

Tenslotte, werken moet terug lonen. Officiëel heet het dat wij om sociale redenen een progressief belastingstelsel hebben. De werkelijkheid is anders omdat het systeem van complexe aftrekken de lage inkomens zwaarder belast (ze kunnen immers niet aftrekken omdat ze het niet kunnen uitgeven) en hogere inkomens ontmoedigt omdat de aftrekken daar niet meer gelden. De Marginale Effectieve Belastingsgraad is dan ook eerder degressief en treft de lagere inkomens het hardst zodat het veelal lonender is niet te gaan werken. Hoe sociaal is zo’n systeem als het resultaat is dat een vierde van de beroepsbevolking van een RVA uitkering leeft?

Dit sluit ook de kring. Behalve het ontrekken van financiële middelen uit de private sector (om het dan inefficiënt op te souperen) onttrekt de overheid ook veel menselijk kapitaal aan de economie. Er is werk genoeg, alleen is het werk te duur en terzelfdertijd niet meer lonend. In plaats van zich verontwaardigd en geschokt te tonen, zouden onze excellenties met de premiers op kop, beter eens werk maken van een echte overheidssanering. De ware reden voor het debacle in Vorst ligt niet in Wolfsburg maar in de Brusselse wetstraat die al decennia lang zijn grondwettelijke taak niet meer naar behoren vervult.

Naschrift:

Dit stuk werd geschreven vanuit de EEG IST2006 conferentie in Helsinki. De Lissabon strategie is ondertussen 6 jaar oud, maar de “sense of urgency” heeft nog niet veel opgeleverd. In Europa praten ze erover en we creëren hopeloos ingewikkelde schemas om de europese onderzoekers en bedrijven op weg te zetten. Het wordt zelfs geponeerd dat interventie van de overheid een must is. Dat was even slikken als ik dat hoorde temeer daar de voorgestelde onderzoeksprogrammas veel gebakken lucht bevatten. Ze hebben toch wel een het verkeerde idee over wat innovatie bevorderen is. In een discussie wees ik erop dat innovatie begint bij een gedegen opleiding, maar daar iets aan doen viel buiten hun bevoegdheid.

Het deed mij denken aan de bij wijlen subsidies aan staal en kolen. Het voornaamste resultaat is niet altijd maar dikwijls veel papier, waarbij men wacht tot de fondsen beschikbaar zijn en projecten te laat starten om resultaten te tonen die voorbijgestreefd zijn. De industrie die wil overleven heeft daar geen boodschap aan en heeft ondertussen de nieuwe technologieën al lang in producten omgezet. Dit is wat werkelijk moet gebeuren. De overheden zouden er beter aan doen niet langer aan obstructie te doen door de eigen middelen van de bedrijven weg te roven en daarna een klein gedeelte als subsidies terug te geven. Bedrijven zijn veel beter geplaatst om zelf te beslissen wat hun toekomst kan veilig stellen. Maar dan mag de overheidssector niet langer als een blok aan het been hangen.

Toevallig ga ik nog even door de presentaties van een recent seminar dat op IMEC plaats had ("Synergies in regional and National Innovation Policies in the Global Economy". Symposium Leuven 20-21 September 2006.). Koen Debacker (Leuven R&D) citeert hier Lester Thurow van MIT in zijn book Creating Wealth (1999).
"In the centuries ahead the economic game will be played on three levels. If any nation wants all of its citizens to have first-world earnings, it has to ensure that each of its citizens is as well skilled and educated as any in the world. If they are to participate in the new man-made brainpower industries of the future, their countries will have to be leaders in research and development and have the entrepreneurs to develop ideas into actual products. Companies will play the game based upon the skills they employ, the capital investments they make, their technical prowess, and their ability to globally source and sell new products. Individuals will play the game based upon their education and skills - and their willingness to change. There is no reason to believe that Western Europe cannot play this three-dimensional game. But it has to want to lead change rather than to be dragged unwillingly into the very different twenty-first century economy. It has to want entrepreneurs and be willing to reorganize itself to allow them to come into existence."