Is België failliet? Een voorsmaakje.

www.workforall.org
Kan een land failliet gaan?
De meesten onder ons denken wellicht van niet. Nochtans is het meermaals voor gekomen. Thailand heeft zelfs de hele regio in een crisis gedompeld. In de jaren 90 was het de beurt aan Korea toen het in volle economische expansie zijn IMF leningen niet meer kon afbetalen. De economie viel zo goed als stil. Om er uit te geraken werd er overal "IMF" discount aangeboden. Op vraag van de overheid stuurden burgers goud en juwelen naar de schatkist. Hard werken en export genereren was het ordewoord en het land werd gered door de inspanningen van de nog gezonde bedrijven. Na een jaar was de crisis geluwd maar de Koreanen zijn die periode niet licht vergeten.


Wat geldt voor bedrijven, zou moeten gelden voor ...
Voor bedrijven gelden stringente regels zoals Rudy Aernoudt onlangs nog opmerkte (zie: http://www.workforall.org/drupal/?q=en/node/28). Waaruit we citeren: "Ondernemingen houden permanent hun evolutie in het oog. Beursgenoteerde ondernemingen worden zelfs continu in de gaten gehouden door experts. Omzetevoluties en marktaandelen zijn daarbij belangrijk. Maar ook de financiële structuur van een bedrijf is een topic van permanente aandacht. Enkele ratio's bijvoorbeeld mogen niet onder een bepaald niveau dalen. De solvabiliteit (eigen vermogen over balanstotaal) mag niet minder dan 15 % bedragen, het bedrijfskapitaal mag niet onder de 10 % van het balanstotaal zakken en de cashflow mag niet lager zijn dan 6 % van het balanstotaal. Vooral delicaat wordt het wanneer die zogenaamde alarmpeilen samen worden overschreden. Als het bedrijf dan toch nog overeind wil blijven, dringt een herstructurering zich op. ".

Drie jaar gratis werken
Hoe zit het met de NV België? Carl Devlies (CD&V) heeft het laten narekenen door Het Rekenhof. De federale overheid heeft een schuld van 294 miljard met er tegenover een actief van amper 79 miljard. Steden en gemeentes niet meegerekend. Hiertegenover staan er ongeveer 150 miljard aan belastingsinkomsten. Die berekening houdt ook geen rekening met de pensioenverplichtingen die geschat worden op 3,5 maal het BBP of grofweg 1050 miljard. Afgerond staan we dus met zijn allen minstens 1250 miljard in het rood of 125 000 euro per levende Belg. Natuurlijk, een belangrijk deel van die schuld is aan de eigen burger-aandeelhouders. Via de banken en de pensioenfondsen hebben heel wat Belgen al dan niet nep levensverzekeringen en staatsobligaties aangekocht. Op hun beurt lenen de banken aan de overheid en de cirkel is rond. Het moge een geluk zijn dat de meeste leningen niet onmiddellijk opeisbaar zijn, maar de bedragen tonen wel aan hoe zwaar de last is. Gezien de overheid het wettelijk monopolie heeft aan de ontvangst kant, betekent dit dat elke Belg in de private economie zo'n 450 000 euro moet genereren aan toegevoegde waarde om deze verplichtingen te delgen. Zo'n 15 000 euro per gewerkt jaar dat een modale Belg aan het werk is. Belastingen voor lopende uitgaven niet meegerekend. Het hoeft ons dus niet te verwonderen dat de loonbelasting de pan uitswingt. We zullen drie jaar gratis en hard moeten werken om de put te delgen.

NV België is failliet
Op zichzelf is lenen niet noodzakelijk slecht. Het risico wordt bepaald door de verwachte terugbetalingcapaciteit. Als de lening gebruikt wordt om een actief te verwerven, dan dekt het actief de lening. In geval van een onderneming is dit de verwachte omzet, de winst en de investeringen die al dan niet ten gelde kunnen gemaakt worden via een verkoop van het bedrijf. In deze gevallen dient de lening om waarde op te bouwen. Bij ondernemingen kan de meerwaarde veel hoger zijn, tenminste als alles goed loopt. Het kan ook mislopen en dan staan de schuldeisers (en de investeerders) in de kou. In een gezonde economie is dit geen zwaar probleem. Integendeel, het markt mechanisme werkt door enkel de betere ondernemingen te laten overleven en de niet-rendabele te elimineren waardoor globaal de economie gezond blijft en de middelen genereert om nieuwe investeringen mogelijk te maken. Voor de NV België zijn er evenwel een paar fundamentele problemen. Vooreerst speelt de wet van grote getallen hier niet. Als de NV België het slecht doet, is er geen compensatie door andere goed presterende entiteiten, tenzij door de private sector. Die sector, en vooral dan de export genererende industriële sector, krimpt elke dag. M.a.w. onze terugbetaal capaciteit daalt elke dag. En in tegenstelling tot wat sommigen proberen te doen geloven, de diensten sector kan deze rol niet zomaar overnemen. Diensten zijn niet alleen veel minder export gebonden, maar ze genereren ook veel minder toegevoegde waarde. Vele van die diensten kunnen trouwens als pure consumptie geklasseerd worden. Het tweede probleem is dat al die overheidsschulden zeer weinig waarde opgebouwd hebben. Als we de pensioen verplichtingen even terzijde laten, dan heeft de schuld van 294 miljard maar voor 41,5 miljard aan tastbare activa opgeleverd. De rest, zo'n 37,5 miljard, zijn financiële beleggingen of vorderingen (zoals oninbare belastingsaanslagen). Wat meer is, over de periode 1999-2003 is er een netto afname van 12,33 miljard. De begrotingsstukken met sale-and-lease-back operaties zal daar zeker niet vreemd aan zijn. De recente operaties zijn trouwens een indicatie dat het Belgisch patrimonium in waarde overschat is. Sommige panden werden verkocht aan prijzen die maar een derde bedroegen van de jaarloijkse huurwaarde. Alleen bedrijven in zware moeilijkheden proberen het nog even uit te houden door degrelijke wanhoopsoperaties uit te voeren.

Nefast Keynesiaanse beleid
Wat deze cijfers evenwel duidelijk vertellen is hoe nefast het Keynesiaanse beleid van de laatste decennia geweest is. Het was een beleid dat vooral de consumptie in stand hield door welvaart op krediet te kopen. Consumptie, in tegenstelling tot investeringen, heeft geen multiplicator factor. Het woord zegt het zelf: men verbruikt en het is weg. Bij een investering is er niet alleen een terugverdieneffect, als het wat meevalt levert de investering inkomsten op die het veelvoud zijn van de investering. 70 % van de overheidsbegroting bestaat uit ambtenaarslonen en allerlei uitkeringen. Hier zit dus een negatieve terugkoppeling. Het zogenaamde herverdelingsmechanisme komt erop neer dat de private sector tweemaal zoveel moet opbrengen dan de overheid via de herverdeling aan consumptie terug pompt in de economie (het overheidsbeslag is ongeveer de helft van het BBP). Het verschil is grotendeels de kost om dit mechanisme in stand te houden en is economisch gezien een overbodige kost. De overheidsinvesteringen zelf zijn terug gevallen op minder dan 2%. De private economie probeert dit alles op te vangen door haar productiviteit op te voeren met uitstoot van arbeidsplaatsen als gevolg en hetgeen de negatieve terugkoppeling versterkt. In tegenstelling tot de NV België is onze industrie evenwel niet alleen op de wereld en speelt de concurrentie wereldwijd. Het gevolg is dat de industrie noodgedwongen delokaliseerd en de buitenlandse investeerders zich terug trekken. De negatieve terugkoppeling versnelt en is een neerwaartse spiraal geworden. Het doemscenario is werkelijkheid geworden.

Wat moeten we eraan doen?
Wat kunnen we eraan doen? Het moge duidelijk zijn dat twee resultaten moeten behaald worden. Vooreerst moet de schuld afgebouwd worden. Dit zal enkel kunnen als de ontvangsten verhogen. Op korte termijn zou dit betekenen dat men de private sector nog meer zou belasten en hetgeen de negatieve spiraal zou versterken. Een bevriezing of afbouw van de lasten is dus eerder aan de orde. Ten tweede moeten de investeringen toenemen. Voor de overheidssector betekent dat dat ze haar uitgaven verschuift van lonen en uitkeringen naar daadwerkelijke investeringen. De critici zullen hier opwerpen dat de consumptie dan zal dalen en de economische groei zal vertragen. Dit is evenwel niet wat er zal gebeuren. Als men bv. de loonbelasting verlaagt en compenseert door een consumptiebelasting dan zullen beide maatregelen (indien van voldoende omvang) de loonkosten doen dalen zonder de koopkracht aan te tasten. De dalende loonkosten gaan grosso modo de private economie terug concurrentiëel maken zonder dat investeringen nodig zijn om de productiviteit op peil te houden. Dit op zichzelf zal de vraag naar arbeidskrachten doen toenemen en de verschuiving van overheidstewerkstelling naar de private sector kunnen opvangen. Een deel van de lagere loonkosten zal in combinatie met de verhoogde consumptiebelasting wellicht aanzetten tot meer sparen en investeringen. De negatieve spiraal is terug een positieve spiraal geworden. De afslanking van het overheidsapparaat moet dan ook grotendeels gebeuren door deze complexe en dikwijls contraproductieve structuur grondig te vereenvoudigen en doorzichtiger te maken.

Gelijke kansen voor alle Belgen
Als alle Belgen gelijke kansen moeten krijgen, is er geen enkele reden om ze in hopeloos complexe en historisch misgroeide standen specifieke sociale zekerheids en pensioenstelsels onder te brengen. Hetzelfde geldt voor de inkomstenbelasting. In plaats van allerlei aftrekken toe te laten die in feite neerkomen op een fiscale bevoordeling naargelang de inkomstenklasse (ten koste van andere inkomensgroepen), kan men beter een eenvoudige vlaktaks met vrijstelling invoeren. De vrijgekomen ambtenaren kunnen dan ingezet worden om de dubbele boekhouding in te voeren die bij wet ingevoerd werd in 2003 maar nog altijd niet in uitvoering is gebracht. Investeren betekent ook niet alleen investeren in nieuwe wegen en andere infrastructuurwerken. Investeren in de burger (die straks de overheidsschuld zal moeten betalen) betekent ook dat men een goede onderwijs en opleidingsstructuur opzet. Demonopolisering en concurrentie is hier aan de orde om het aanbod te verbreden en top kwaliteit te bekomen. Eenheidsworst is hier net niet gelijke kansen geven in tegenstelling tot diversificatie die elke Belg maximale kansen moet geven in functie van zijn talenten. Om een tweede débacle te voorkomen, kan men ook beter overschakelen naar een geleidelijke kapitalisatie van het pensioenstelsel. De herverdelings solidariteit mag, maar moet wel beperkt worden tot een eerstelijns sociale zekerheid. Deze moet zoals het woord zegt, zich beperken tot een minimale sociale zekerheid waarbij men zorgvuldig moet omspringen met de gemeenschapsgelden. Hoe eenvoudiger dergelijk systeem is, hoe beter en hoe eerlijker.

Verzuipen of zwemmen
Welke conclusies kan men hieruit trekken? Vooreerst dat eenvoudige en doorzichtige cijfers een heel verhaal kunnen vertellen. In dit geval is de conclusie dat het water aan de lippen staat en de negatieve spiraal zich in versneld tempo verder zet. Wachten we nog lang dan staan ons moeilijke tijden te wachten. In feite is het zo dat globaal de verarming al ingezet is. Nog even wachten en ook de burger-aandeelhouder zal zijn schuldvordering moeten afschrijven en ook zijn positief welvaartssaldo zal een flinke deuk krijgen. De NV België is geen abstract geheel. Het is net als alle andere economische entiteiten onderworpen aan dezelfde econmische wetten. Zoals de onlangs overleden Milton Friedman pleegde te zeggen: "There's no such thing as a free lunch."
Eric Verhulst
Voorzitter www.workforall.org, een onafhankelijke socio-economische denktank.