De Erfenis Van Elf September

Enkele weken geleden vond wereldwijd de herdenking plaats van één van de meest tragische evenementen uit de recente geschiedenis, met name de aanslagen in New York en Washington van 11 september 2001. Deze gruweldaad doodde niet enkel de 3,000 slachtoffers van de aanslagen zelf, maar maakte indirect ook nog eens tienduizenden slachtoffers in Afghanistan, Irak, Madrid en Londen. 9-11 was een keerpunt, ook voor het "verlichte" Europa.

In de moderne post-9/11 westerse wereld werden immers te pas en te onpas burgerrechten afgeschaft, oorlogen gevoerd en mensenrechten met de voeten getreden. Zelfs het sinds de Franse Revolutie verbod op foltering en marteling werd door velen - inclusief de zogenaamde intelligentsia - in twijfel getrokken. Het doel scheen de middelen te heiligen, ook in België. Is dit wel een stap vooruit in de menselijke evolutie of zetten we de deur op een kier zodat de kille lucht van de Middeleeuwen opnieuw de kamer kan vullen?

Het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) erkent dat rechten en vrijheden niet oneindig noch absoluut zijn en erkent de noodzaak van staatsinmenging. Men kan echter nooit pretenderen rechten en vrijheden te beschermen door ze in weze af te schaffen. Het EHRM oordeelt dat de staatsinmenging nooit de rechten mag uithollen of onbruikbaar maken. Nochtans is dit in het geval van deze nieuwe terreurwetten klaarblijkelijk wel het geval. De staat hief hier een aantal grondrechten op "in naam van de bescherming van de rechten en vrijheden van de burgers". Een dergelijk iets kan onmogelijk aanvaardbaar zijn in een moderne Westerse democratie die naam waardig.

De grondrechten zijn te belangrijk en te cruciaal voor een menswaardige democratische samenleving om ze in het licht van deze "war on terror" opgeschort te zien. Het spreekt voor zich dat de wetgever moet ingrijpen in naam van de Natie bij stilzwijgen van de wet, maar niet in deze materie. De leiders van de Westerse wereld hebben na de aanslagen in New York, Madrid en Londen misbruik gemaakt van de angst-gevoelens bij de bevolking om een aantal maatregelen te nemen die anders geen enkel maatschappelijk draagvlak zouden hebben. De burgers gaven hier onbewust hun rechten en vrijheden op uit pure naïviteit. Het is dan ook aan de rechterlijke macht om deze populistische wetten te annuleren. Alle andere argumenten te spijt, is de rechterlijke macht - hoe ironisch ook - de laatste redding voor de democratie en de burgerrechten in dit debat. Het volk en zijn vertegenwoordigers heeft zijn pedalen verloren en stevent af op dictatuur.

Een vaak aangewend argument ter rechtvaardiging van deze terreurwetten is de bescherming van de democratie als finaliteit. Men kan de democratie nochtans nooit beschermen door ze af te bouwen.

Er bestaan tientallen andere middelen om de democratie te redden dan het indirect installeren van dergelijke onmenselijke repressieve regimes. Deze terreurwetten zijn ook niet legitiem en de redenering hier raakt kant noch wal. Een gerechtelijke finaliteit zou steeds een legitimiteit impliceren? Het folteren van gevangenen zou dan ook toelaatbaar en legitiem zijn als men daarbij een gerechtelijke finaliteit realiseert? Dit is onaanvaardbaar.

Vele politici durven zelfs poneren dat Vrouwe Justitia liever rechtsonzekerheid zou hebben dan terroristen die ontsnappen aan hun verdiende straf. Dergelijke statements ondergraven de ganse idee van de rechtsstaat en vergeten het algemeen rechtsbeginsel waarbij men acht dat het minder erg is een schuldige te laten ontkomen dan een onschuldige onterecht te straffen. Daarom heeft de verdediging steeds het laatste woord. Daarom wordt iedereen beschouwd als onschuldig tot het tegendeel bewezen wordt. Als men dit principe verwerpt, blijft er van de rechtsstaat niet veel meer over en is er van Vrouwe Justitia zelfs geen sprake meer. De willekeur valt niet uit te sluiten wanneer men liever teveel straft dan te weinig.

Alle terreurwetten hebben één ding gemeen, namelijk dat ze komaf maken met het principe van "equality of arms" voor de rechtbanken. De beklaagden beschikken niet langer over alle verdedigingsmogelijkheden door telefoontaps, huiszoekingen, maanden van voorarrest, fysieke en morele intimidatie e.a. Desondanks pretenderen de politici dat dit geen discriminatie inhoudt. De facto gaat het hier natuurlijk wel over doelbewuste discriminatie, met als enig doel het vergemakkelijken van de veroordelingen van terroristen waardoor de staat zijn burgers een gevoel van almacht kan opdringen. Is een onschuldige zondebok sociologisch niet veel adequater dan een niet gevonden schuldige?

Ook over de proportionaliteit van de sancties kan lang gediscussieerd worden. Ik geloof echter niet dat ze in de terreurmaterie gerespecteerd werd. Men schiet hier met een bazooka op een mug. Buiten de aanslagen in Madrid en Londen heeft de EU geen enkele terreurdaad ondergaan of verijdeld (hoewel men het laatste in de media wel voortdurend ten onrechte presumeert - of was er onlangs in het VK wel degelijk iets aan de hand?).

België heeft sinds de CCC, de VMO en de Bende Van Nijvel niets meer meegemaakt dat dergelijke terreurwetten zou kunnen legitimeren. Deze maatregels zijn dan ook niet noodzakelijk in de Belgische "democratie", net zo min als in andere "democratieën". Dit bleek toch duidelijk uit het afschieten van een soortgelijke terreurwet vorig jaar in het Britse lagerhuis en de tonnen kritiek op de Patriot Act in de VS.

Tenslotte zou ik ook nog graag iets willen opwerpen omtrent de terreurdreiging. Sociologisch is aangetoond dat men in de allerveiligste maatschappijen het grootste onveiligheidsgevoel heeft. Belgen weigeren in Brussel de metro te nemen terwijl in Israël de bussen propvol rondrijden.

Daarnaast viseert men steeds organisaties en terreurgroepen terwijl de geschiedenis ons aantoont dat aanslagen niet uitsluitend of zelfs grotendeels gepleegd worden door groepen maar door individuen. Timothy McVeigh blies alleen en als individu het regeringsgebouw in Oklahoma City op. Ted - de Unabomber - Kascynski werkte alleen en zelfs totaal geïsoleerd van de buitenwereld. Nagenoeg elke terreurdreiging is afkomstig van "Lone Wolf" of "Splinter Cell" tactieken waarbij het individu en het gebrek aan controle van derden juist centraal staan. Er bestaat immers niet zoiets als een georganiseerd Al Quaeda! Bijgevolg is het verbieden van vermeende terreurgroepen en het arbitrair straffen van onwetende leden niet pertinent laat staan proportioneel. Had men McVeigh of Kascynski kunnen stoppen door alle medespelers uit hun sportclubs te vervolgen? Ik denk het niet en zou ook niet willen dat mijn maatschappij zich tot dat experiment aangetrokken zou voelen. De herinnering aan vergaste zondebokken ligt nog te fris in ons geheugen.

Kortom, in dit debat is het hoger politiek doel niet de democratie helpen of de mensenrechten vrijwaren maar juist hen uithollen, hen inperken en op termijn hen zelfs afschaffen. In de strijd tegen het terrorisme lijkt alles te mogen en is elke beperking van de grondrechten als laatste reddingsmiddel geen feitelijke nederlaag in de "war on terror"?